ÜREME-GELİŞME

...Canlıların soylarını devam ettirebilmek için birey sayılarını arttırmalarına üreme denir.
...Üremeyi sağlayan en önemli olay hücre bölünmeleridir.
...Canlılar aleminde eşeysiz ve eşeyli olmak üzere iki çeşit üreme görülür.
...Bireyin hayatı için gerekli olmasa bile neslin devamlılığı için her canlı türü çoğalmak zorundadır.

A.)EŞEYSİZ ÜREME VE ÇEŞİTLERİ:

...Bir canlıdan döllenme olmaksızın çeşitli yollarla yeni bireylerin oluşturulmasına eşeysiz üreme denir.
...Eşeysiz üremede ,eşeyli üremenin temel özelliklerinden olan mayoz bölünme ve döllenme görülmez.
...Eşeysiz üremede oluşan bireyler birbirleriyle ve ana canlıyla aynı özelliklere sahiptir çünkü eşeysiz üremenin temeli mitoz bölünmeye dayanır.Sadece mutasyon durumunda değişiklik görülebilir.
...Bu durum yararlı özelliklerin korunması açısından faydalı olmasına rağmen çeşitlilik sağlamadığı için canlının değişen ortamlara uyumunu güçleştirir.
...Eşeysiz üremenin temeli ,hücrelerde görülen mitoz bölünmeye dayanır.
...Genel olarak eşeysiz üreme tek hücreli canlılarda ,süngerlerde,sölenterelerde,mantarlarda ve bazı bitkilerde yaygın olarak görülen bir üreme şeklidir.
...Eşeysiz üreme evrimde etkili değildir.

1.)Bölünerek üreme:

...Bakterilerde,mavi-yeşil alglerde ve bazı protistlerde görülen bir üreme şeklidir.
...Bu üremenin temeli amitoz ve mitoz bölünmeye dayanır.
...Bireyler belli bir olgunluğa ulaştıktan sonra kısmen eşit olarak ikiye bölünerek çoğalır.
...Bölünme mitoz yada amitozla ,enine yada boyuna olarak gerçekleşir.Bölünerek çoğalma en hızlı üreme biçimidir.
...Bölünerek üreme amipte her yönden,paramesyumda enine,öglenada ise boyuna bölünme şeklinde gerçekleşir.
...Bakteriler uygun şartlarda 20 dakikada bir bölünerek yeni bakteriler oluştururlar.

2.)Tomurcuklanma:

...Bira mayası hücrelerinde,hidralarda ,medüzlerde,mercanlarda ve bazı çiçeksiz bitkilerde(ciğer otları) görülür.
...Ana canlı üzerinde oluşan bir çıkıntının gelişerek,ana canlıya benzer yeni bir canlı oluşturmasıdır.Oluşan hücreler ana canlıdan daha küçük yapıdadırlar.
...Eğer yeni oluşan canlı ,ana canlıdan ayrılmaz ve beraber yaşamaya devam ederlerse basit koloniler meydana gelir.

3.)Sporla üreme:

...Tek hücrelilerden plazmodyumda(sıtma mikrobu),mantarlarda ve çiçeksiz bitkilerin tamamında görülür.
...Sporlar,kötü şartlara dayanıklı etrafı sert bir çeperle çevrili hücreciklerdir.
...Uygun ortam bulunca çimlenerek gelişir ve genç bireyi meydana getirirler.
...Plazmodyumun hayat devri insanda ve dişi anofelin vücudunda tamamlanır.
...Metagenezle üreme(eşeysiz ve eşeyli üremenin birbirini takip ettiği üreme şekli) görülen plazmodyumun yaşama evreleri insan ve anofel cinsi dişi sivri sineğin vücudunda tamamlanır.
...İnsan kanında eşeysiz olarak,sineğin vücudunda ise eşeyli olarak çoğalır.
...Sivrisineğin insanı ısırması ile plazmodyum sporları insanın kanına karışır.
...Bu sporlar kemik iliği,karaciğer ve dalakta geliştikten sonra kana geçerek alyuvarların içine girerler.
...Büyüyen plazmodyum sporu,amip şeklini alarak şizonta dönüşür.
...Alyuvar içindeki şizont bölünmeler ile çok sayıda çekirdek oluşturur.
...Oluşan her çekirdeğin etrafında bir miktar stoplazma toplanması sonucumerozoitleroluşur.
...Merozoitlerin sayısı artınca şişen alyuvarlar patlar ve merozoitler plazmaya dağılırlar.
...Plazmadaki merozoitler tekrar alyuvarların içine girer ve bu olaylar tekrarlanıp durur.
...Plazmadaki bazı merozoitler ise dişi ve erkek gamet halini alırlar.
...Böylece plazmodyumun insan vücudundaki devri tamamlanmış olur.
...Plazmodyum insan vücudunda haploit kromozomludur.
...Çok sayıda alyuvarın parçalanması insanda üşüme ve titreme şeklinde sıtma nöbetlerinin oluşmasına sebep olur.
...Bu hastayı başka bir anofel cinsi dişi sivrisinek ısırırsa insan kanındaki merozoitlerin bir kısmı ve gametler sineğin sindirim sistemine geçer.
...Burada erkek ve dişi gamet birleşerek zigotu oluşturur.Bu şekildeki eşeyli üremeyegametogoni denir.
...Zigıot, bağırsak epiteline yerleşir.Mayoz bölünme ile sporları oluştururlar.
...Bu sporlar ise çok sayıda bölünerek yeni sporları meydana getirir .Bu üreme şekline desporogoni denir.
...Sporların büyük bir kısmı sineğin tükrük bezlerine giderek oraya yerleşir.
...Bu sineğin insanı ısırması ile aynı olaylar tekrarlanır.Sıtma paraziti sinekte herhangi bir hastalık oluşturmaz.

4.)Vejetatif olarak üreme:

...Ana canlıdan düzensiz yada düzenli olarak ayrılan parçalar eksik kısımlarını tamamlayarak yeni bireyler oluştururlar.
...Vejetatif üremeyle gelişmiş özelliklerin korunması sağlanır,tohumla üretimi güç olan bitkilerin üretimi sağlanır ve kalısal yapı korunulur.
...Vejetatif üremenin türlere özgü çeşitleri vardır.

a.)Regenerasyonla üreme:

...Basit yapılı hayvanlardan planarya,denizyıldızı ve toprak solucanında görülür.
...Bu canlılardan kopan parçalar,kendilerini tamamlayarak yeni bireyleri oluştururlar.
...Regenerasyon,eksilen kısımların yenilenmesi anlamına gelmekte olup,bütün canlılarda olabilmektedir.
...Planarya,denizyıldızı ve toprak solucanında regenerasyon yeni bir canlının oluşumunu sağlar.
...Ancak gelişmiş yapılı hayvanlarda ve bitkilerin bazılarında regenerasyonla yeni bir fert meydana getirilmez.
...Kertenkele ve kurbağalarda gençlik devresinde kaybolan kuyruk ve bacaklar regenerasyon ile yenilenir.
...Fakat kopan parçalardan yeni bir canlı oluşmaz.
...Kuşlar ve memelilerde ise regenerasyonla ancak yaralar kapanabilmektedir.
...İnsanlarda dil ve karaciğer gibi bazı organlar eksik kısımların çoğunu tamamlayabilmektedirler.
...Görüldüğü gibi canlıların kompleksliği ile regenerasyon kabiliyetleri ters orantılıdır.
...Regenerasyon hiçbir canlının normal üreme şekli değildir.

b.) Çelikle üreme:

...Çiçekli bitkilerin kopan ve kesilen dalları uygun ortam bulunca kök ve yaprak oluşturarak yeni bireyler meydana getirirler.
...Ziraatçılar tarafından yaygın olarak kullanılan bir çoğalma yöntemidir.
...Kavak,asma,gül,söğüt gibi bir çok bitki bu şekilde çoğaltılabilmektedir.
Muz ve çekirdeksiz üzüm tohum oluşturmadığı içinde çelikleme yöntemi ile üretilebilir.

c.)Yumru ve soğanla üreme:

...Depo organları olan yumru ve soğanlar,nemli ortamlarda çimlenerek yeni bireyleri oluşturur.
...Patates,yer elması,sarımsak en çok bilinen örneklerdir.

d.)Doku kültürü:

...Günümüzde insanlar tarafından herhangi bir bitki dokusundan alınan parça kültür ortamoında bekletilerek yeni bitkinin gelişmesi sağlanır.
...Buna doku kültürü denir.Bu sayede nesli yok olmakta olan bitkiler hızlı şekilde üretilir.

e.)Sürünücü gövde:

...Toprak üzerinde sürünücü gövdeyle çileklerde,yer altı gövdesiyle zambak ve ayrık otlarında ,dal ve gövde uçlarının köklenmesiyle böğürtlenlerde vejetatif üreme gerçekleşir.
...Vejetatif üremede yan kökler görev yapmaz.

B.)EŞEYLİ ÜREME VE ÇEŞİTLERİ:

...Erkek ve dişi üreme hücrelerinin birleştirilmesiyle yeni bir canlının oluşturulmasına eşeyli üreme,üreme hücrelerine ise gamet denir.
...Bütün canlıların gametleri haploit(n) sayıda kromozom taşır.
...Genellikle erkek gamet sperm,dişi gamet ise yumurta diye adlandırılır.
...Erkek ve dişi gamet çoğunlukla farklı şekil ve yapıda olmakla beraber bazen benzer şekilde de olabilirler.
...Gametlerin gen yapısında ise mutlaka farklılıklar görülür.
...Eşeyli üremede mayoz bölünme ve döllenme yoluyla kromozom sayısı korunmuş olur.
...Erkek ve dişi gametin sıvı bir ortamda birleşmesine döllenme denir.
...Döllenmeyle oluşan diploit hücre 2n=Zigot olup mitoz bölünmeyle gelişerek yeni canlıyı meydana getirir.
...O halde eşeyli üreyen bütün canlılarda bu üremeyi sağlayan temel iki olay mayoz bölünme ve döllenmedir.
...Bunlardan birincisi gametlerin oluşmasını sağlayan mayoz bölünmedir.
...Mayoz bölünme ile üreme hücrelerinin kromozom sayısı yarıya inmiş olur.
...İkincisi ise gametlerin birleşmesini sağlayan döllenmedir.Döllenme sonucunda oluşan zigot mitozla gelişerek canlıyı meydana getirir.
...Eşeyli üreme farklı gen yapısına sahip gametlerin birleştirilmesiyle gerçekleştiği için yeni oluşan yavrular atalarına bir çok yönden benzemezler.
...Böylece yeni gen kombinasyonları meydana getirilerek tür içi çeşitlilik sağlanmış olur.
...Bu durum canlı türlerinin değişen ortam şartlarına uyumlarını kolaylaştırır.
...Eşeyli üremede mayoz bölünme( krossing-over ile homolog kromozomların kutuplara çekilmesi) ve döllenme çeşitlilik sağlar.
...Canlılar dünyasında çok farklı eşeyli üreme şekilleri vardır.
...Bu çeşitliliğin oluşmasında gametlerin oluşum şekli,gametlerin yapı ve büyüklüğü ,döllenme ortamı,gametleri oluşturan bireylerin özellikleri,gelişmenin biçimi gibi özellikler etkili olmaktadır.
...Canlılarda spor ve gamet oluşumu hem mitoz hem mayozla gerçekleşebilir.Ama genel olarak spor ve gamet oluşumu yani üreme hücreleri oluşumu çoğu zaman mayozla gerçekleşir.
...Eşeyli üremede döllenme mutlaka görülmek zorundadır.Mayoz bölünme yada krossing-over bazı canlılardaki eşeyli üremede görülmeyebilir.
...Döllenme sonucunda zigotun oluşması canlının eşeyli ürediğini gösterir.
...Gelişmiş yapılı canlılarda eşeyli üremede daima erkek ve dişi bireyler ile erkek ve dişi üreme hücreleri görev yapar.
...Eşeyli üreme mayoz ve döllenme hem çeşitliliğe sebep olurken hem de kromozom sayısının sabit tutulmasını sağlar.
...Eşeyli üremede çeşitliliğin sağlanması,canlının değişen ortam şartlarına uyabilme yeteneğinin gelişmesini sağlar.

1.)İzogami:

...Şekil ve yapı olarak aynı büyüklükteki gametlerin birleşmesiyle gerçekleşir.
...Hem erkek hem dişi gamet kamçılıdır.Gametler aynı bireyden yada farklı bireylerden oluşabilir.
...En yaygın olarak su yosunlarında görülür.En iyi iki örnek Ulothrix ve Chlamydomonas ‘dır.

2.)Heterogami:

...Şekil ve büyüklük bakımından farklı olan gametlerin birleşmesiyle meydana gelir.
...Genellikle yumurta hareketsiz ve büyüktür.Sperm ise küçük olup aktif hareketlidir.
...Yumurta ve spermin büyüklük farkı fazla değilse buna anizogami denir.Anizogamide yumurta da hareketli olabilir.Su yosunlarından Oodegonium ve Spirogia’ da görülür.
...Sperm ve yumurtanın büyüklük farkı çok ise buna oogami denir.
Oogamide genel olarak büyük ve hareketsiz bir yumurta ile küçük ve hareketli sprem bulunur.
...Hayvanların büyük çoğunluğu ve omurgalıların tamamında görülür.
...En iyi örnek memeliler olup sperm yumurtadan en az 200 defa küçüktür.

3.)Konjugasyon:

...Kalıtsal yapısı fatrklı iki hücrenin aralarında oluşturdukları stoplazmik bir köprü sayesinde kalıtsal madde alışverişi yapmalarıdır.
...Bakterilerde,tek hücrelilerden bazı algler ve sililerde(paramesyum) da görülür.Düzenli bir eşeyli üreme şekli değildir.
...Bakteri konjugasyonunda gerçek anlamda gamet oluşumu,mayoz bölünme ve döllenme görülmez.Paramesyumda ise mayoz bölünme ve döllenme görülür.
...Konjugasyonda sayıca artış görülmezken kalıtsal çeşitlilik meydana gelir.
...Omurgasız hayvanlarda konjugasyon görülmez.

4.)Metagenez(Döl almaşı):

...Bazı canlıların hayat devrinde hem eşeysiz hemde eşeyli üreme beraber görülür.
...Eşeysiz üreyen bir bir döl eşeyli üreyen bir döle değişerek hayat devrini tamamlar.Buna metagenez (döl almaşı) denir.
...Tek hücrelilerden plazmmodyumda hayvanlardan deniz anasında görülür.Çiçeksiz bitkilerin temel üreme şeklidir.

5.)Hermafroditlik:

...Omurgasız hayvanların büyük bir bölümünde, (süngerlerde) ve bitkilerin çoğunda bireyler hem erkek hem de dişi organı bulundururlar.
...Bundan dolayı hem yumurtaları hem de spermleri oluşturabilirler.Böyle hayvanlarahermafrodit,böyle bitkilere ise erselik denir.
...Hidra hermafrodit olarak eşeyli,tomurcuklanma ile eşeysiz ürer.
...Her iki eşey organı beraber bulunsa da çoğu zaman bir birey kendi kendini döllemez veya dölleyemez.
...Bunu erkek ve dişi gametleri farklı zamanlarda olgunlaştırarak sağlarlar.
...Çünkü yabancı döllenme yapma çeşitliliğin oluşumu sağlar.
...Hermafrodit canlılarda kendi kendini dölleme sonucunda saf(arı) döller meydana gelir.

6.)Partenogenez:

...Eşeyli üremenin özel bir şeklidir.Bal arılarında ,eşek arılarında ,karıncalarda ,bazı çekirge ve kelebeklerde,yaprak bitlerinde ve su pirelerinde görülür.
...Partenogenez olayının esası yumurtanın döllenme olmadan gelişerek yeni bir bireyi meydana getirmesidir.
...Örneğin arılarda dişi arılar yumurta ve spermin döllenmesinden meydana gelirken erkek arılar sadece yumurtadan, döllenme olmadan meydana gelir.
...Bu nedenle kraliçe arı yumurta meydana getireceği zaman mayoz bölünme geçirirken erkek arılar spermleri mitoz bölünmeyle oluştururlar.
...Eğer spermle yumurtanın birleşmesi sonucu oluşan dişi embriyo arılar çiçek tozuyla beslenirse dişi (işçi)arı(2n) ,arı sütüyle beslenirse kraliçe arılar(2n) oluşur.
...Dişi(işçi) arılar kısırdır.
...Bal arılarında bir kovanda üreme yeteneğinde olan sadece bir kraliçe arı vardır.
...Erkek arılar yumurtadan döllenmeden oluştuklarından(partenogenez) kalıtsal yapılarında farklılıklar görülebilir.
...Erkek arıların vücut hücresi ve eşey hücresi haploit(n) kromozomludur.
...Kraliçe arıların yumurta oluşturması mayozla gerçekleşir.Erkek arılarda sperm oluşumu mitozladır.Partenogenezle erkek arılar meydana getirilir.
...Kraliçe arıda hem mitoz ,hemde mayoz bölünme görülebilir.
...Yumurta ana hücresi bazen mayoz geçirmeyebilir.
...Erkek arının ürettiği spermler mitozla üretir.Kovan içerisinde döllenmeden erkek bireyin gelişimi eşeyli üreme(partenogenez)dir.Partenogenezde cinsiyeti kraliçe arı belirler.
...Bölünerek üreme ve sporla üremede hücres sayısını ve organizasyonu belirlemek eşeyli üremeye göre daha zordur.

BİTKİLERDE ÜREME VE GELİŞME:

...Bitkiler üreme özelliklerine göre tohumsuz bitkiler ve tohumlu bitkiler olmak üzere iki gruba ayrılırlar.
...Tohumsuz bitkilerde çiçek ve tohum oluşumu görülmez.
...Tohumlu bitkiler ise tohum etrafında kabuk bulunup bulunmamasına göre açık tohumlular ve kapalı tohumlular olarak ikiye ayrılır.
...Bitkilerde hayvanlardan farklı olarak gametler (spermler ve yumurtalar) doğrudan mayoz bölünme ile oluşmaz.Mayoz ile oluşan hücrelerde mitoz bölünmenin gerçekleşmesi ile gerçek gametler meydana gelir.

A.)ÇİÇEKSİZ BİTKİLERDE ÜREME:

...Çiçeksiz bitkilerde üreme metagenezle(föl almaşı) sağlanır.
...Bu üreme tipinde canlının hayat devrinde eşeyli ve eşeysiz üreme birbirini takip eder.
...Bu nedenle bitkinin hayat döngüsünde diploit ve haploit bireyler vardır.

1.)Su Yosunlarında Üreme:

...Su yosunlarında n kromozomlu bireyler ayrı eşeylidirler.
...Dişi yada erkek organlardan yalnız birine sahiptirler.Gelişmiş bir bitkide bulunan zoosporlar,kesenin patlamasıyla serbest kalırlar.
...Mitozla gelişerek yeni bitkiyi oluştururlar.(Sporogoni)
...Oluşan bireyler n kromozmlu dişi ve erkek su yosunlarıdır.
...Erkek bitkiler üzerinde mitozla sperm hücreleri,dişi bitkiler üzerinde ise yine mitoz bölünme ile yumurta hücreleri meydana gelir.
...Daha sonra bu iki hücre birleşir ve zigot(2n) oluşur.
...Zigot mayoz bölünme geçirerek n kromozomlu sporları oluşturur.Bu hücreler de mitoz bölünmelerle yeni bitkiyi oluştururlar.
...Su yosunlarında diğer tohumsuz bitkilerden farklı olarak n kromozomlu evre hakimdir.(haploit evre)
...2n kromozomlu evre (diploit evre) sadece zigotta görülür.Su yosunlarında haploit evre hakimdir.

2.)Kara yosunlarında üreme:

...Kara yosunları ayrı eşeyli olarak ürer.
...Sporların n kromozomlu uygun ortamda çimlenmesiyle dişi ve erkek gametofitler oluşur.
...Dişi gametofit mitoz bölünmeyle yumurtayı oluştururken,erkek gametofit spermi oluşturur.
...Sperm su hareketleri ile giderek dişi gametofit üzerindeki yumurtayı döller.
...Döllenme sonucu meydana gelen zigot mitozla çoğalarak sporofit bitkiyi (2n) oluşturur.
...Sporofitte spor kesesinde mayoz bölünmeyle sporlar oluşur.
...Sporofit bitki hayatı boyunca dişi bitkicik üzerinde gerekli olan besinlerini ondan alarak yaşar.Bu nedenle karayosunlarında haploit evre hakimdir.Fakat su yosunlarına göre bu iki evre birbirine daha yakındır.
...Karayosunlarında eğrelti otlarından farklı olarak haploit evre,diploit evreye göre daha uzun ve belirgindir.İki bitki arasındaki bir başka fark ise karayosunları ayrı eşeyli,eğrelti otları ise tek eşeyli(erselik) olmasıdır.

3.)Eğrelti otlarında üreme:

...Eğrelti otları hayatlarının bir dönemini sporofit(2n) bir dönemini haploit devrede tamamlar.
...Sporofit bitkilerde bulunan spor keselerinde mayoz bölünme ile sporlar oluşur.Sporlar n kromozomludur.
...Sporlar uygun ortama düştüklerinde mitoz bölünmeyle çimlenerek iki eşeyli gametofit bitkicik oluşur.(Protal)Bu nedenle eğrelti otları erselik(hermafrodit=çift eşeyli) dir.Protalde mitoz bölünmeyle arkegonyum(dişi) ve anteridyum(erkek) bitkicik oluşur.Gametofit bitki üzerinde mitoz bölünmelerle dişi ve erkek üreme hücreleri(sperm ve yumurta) meydana gelir.
...Bu hücrelerin döllenmesiyle gametofit bitkicik üzerinde zigot(2n) oluşur.
...Zigot mitoz bölünmelerle gelişerek sporofit bitkiyi oluştururken gametofit bitkicik iyice küçülür.
...Bu yüzden eğrelti otlarında sporofit döl hakimdir.
...Bu nedenle de hayat döngüsünde diploit evre daha uzundur.
...Haploit evrenin (çoktan aza doğru)uzunluğundan diploit evrenin (azdan çoka doğru) uzunluğuna göre;
Su yosunuàKarayosunuàEğreltiotuàAçık tohumlu bitkiàKapalı tohumlubitkiler

B.)ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE ÜREME:

...Çiçekli bitkilerde eşeyli üreme tohumla sağlanır.
...Üreme gerek açık tohumlu gerekse kapalı tohumlu ortamlarda mayoz bölünmeyle meydana getirilen haploit hücreler gerçek gamet değildir.
...Bu hücreler döllenme yapmadan önce haploit bir gelişme dönemi geçirirler.(monoploit büyüme evresi)
...Böylece döllenecek olan gerçek gametleri oluştururlar.
...Bir çok bitkide dişi ve rekek organ aynı çiçekte bulunur.Bunlara tam çiçek denir.
...Üreme organlarından yalnız birini taşıyan çiçeklere eksik çiçek denir.
...Erkek ve dişi üreme organları ayrı çiçeklerde fakat aynı bitki üzerinde ise bir evcikli(monoik) denir.(Örnek ceviz,fındık gibi)
...Erkek ve dişi üreme organları aynı türe ait farklı bitkilerde ise böyle bitkilere iki evcikli(dioik )bitkiler denir.(Örnek:kavak,söğüt gibi)
...Normal bir çiçek çiçek tablasının üzerinde bulunur.
...Çiçeğin yapısında dıştan içe doğru çanak yaprak,taç yaprak,erkek organ ve dişi organ olmak üzere dört kısım bulunur.

1.)Çiçeğin yapısı ve Gamet oluşumu:

...Çiçekler bitkinin üreme organlarıdır.Tam bir çiçek dıştan içe doğru dört ana kısımdan meydana gelir.

a.)Çanak yapraklar (sepal):

...Yeşil renkli yapraklardır.Özellikle tomurcuk halinde iken çiçeğin diğer organlarını korurlar.
...Çanak yapraklar 2n kromozomludur.

b.)Taç yapraklar (petal):

...Çanak yapraklara oranla daha büyük ve renklidirler.
...Erkek ve dişi organları korurlar.
...Bazı taç yaprakların dip kısımlarında bulunan hücreler bal özü denilen kokulu ve böcekleri çeken sıvı salgılarlar.
...Böylece bitkinin çoğalması için tozlaşmaya yardımcı olurlar.
...Taç yapraklar 2n kromozomludur.

c.)Erkek organ (stamen) ve polen oluşumu:

...Taç yaprakların iç kısmında bulunurlar.
...Erkek organ başçık(anter) ve sapçık(flament) olmak üzere 2 kısımdan oluşur.
...Başçık kısmında polenleri(çiçek tozu) meydana getiren ana hücrelerin bulunduğu tekadenilen dört bölge vardır.
...Mikrospor ana hücreleri mayozla bölünerek haploit mikrosporları oluşturur.
...Her mikrosporun çekirdeği endomitoz geçirerek iki çekirdekli hale gelir.
...Bu çekirdeklerden bir tanesi doğurucu(generatif=üretken) çekirdek diğeri de tüp(vejetatif) çekirdeği adını alır.
...Bu iki çekirdekli yapıya çiçektozu (polen) denir.
...Döllenmeyi polen(n kromozom) içinde oluşacak spermler sağlar.

d.)Dişi organ(pistil) ve embriyo kesesi oluşumu:

...Çiçeğin orta kısmında bulunan vazo şeklindeki yapıya dişi organ denir.
...Her çiçekte bir veya daha fazla dişi organ bulunur.
...Dişi organın altındaki şişkin kısma yumurtalık(ovaryum) onun üstündeki dar kısma dişicik borusu(stilus) tepe kısmına da dişicik tepesi(stigma) denir.
...Yumurtalıkta bir veya daha çok sayıda tohum taslağı oluşur.
...Her tohum taslağında bir diploit makrospor ana hücresi (ovül) vardır.
...Bu hücre mayozla bölünerek dört tane haploit makrosporu meydana getirir.Bunlardan üçü eriyerek kaybolur.
...Geriye kalan hücre gelişerek megasporu oluşturur.
...Megaspor hücresi peşpeşe 3 kez mitoz bölünme geçirerek sekiz tane haploit çekirdek oluşturur.
...Oluşan bu sekiz çekirdekli yapıya embriyo kesesi denir.
...Sekiz çekirdekten üç tanesi embriyo kesesinin üst kutbuna yerleşir(antipot hücreler)
...Diğer üç tanesi alt kutba yerleşir.Bunlardan biri yumurta hücresi(n) diğer iki tanesiarkadaş(sinerjit) hücreleridir.
yumurta=ovum yumurtalık=ovaryum
...Merkezde bulunan iki hücre ise kutup(polar) çekirdekler adını alır.
...Bu çekirdeklerin çevresinde hücre duvarı gelişerek sekiz hücre şekillenir.
...Sonuçta bir yumurta ve iki polar çekirdeğe sahip hücre kalır.
...Bu durumdaki embriyo kesesi döllenmeye ve embriyo oluşturmaya hazırdır.

Tozlaşma ve Döllenme:

...Çiçek tozlarının(polenlerin) erkek organın başçığından dişi organın tepeciğine taşınmasına tozlaşma(polinasyon) denir.
...Pollenler rüzgar,böcek,kuşlar veya suyla dişicik tepesine taşınır.
...Tepeciğin salgıladığı nemli ve yapışkan madde sayesinde polen taneleri burada çimlenmeye başlar.
...Tüp çekirdeği dişicik borusuna doğru uzanan polen tüpünün oluşmasını sağlar.
...Polen tüpü yumurtalığa doğru uzanırken üretken çekirdek tüp içine girerek mitoz bölünme yapar ve iki tane sperm çekirdeği oluşturur.
...Polen tüpünden geçen sperm çekirdekleri tohum taslağının mikropil denilen bölgesine ulaşarak embriyo kesesine geçer.
...Embriyo kesesinde iki tane döllenme gerçekleşir.
...Sperm çekirdeklerinden birisi yumurta hücresini dölleyerek 2n kromozomlu zigotu oluşturur.
...İkinci sperm çekirdeği ise merkezde yer alan iki polar çekirdekle birleşerek triploit83n) besi dokusu(endosperm) çekirdeğini oluşturur.
...Bu çekirdek seri bölünmelerle endosperm dokusunu oluşturur.
...Bu şekilde meydana gelen döllenmeye çift döllenme adı verilir.

·Yumurta (n) + sperm (n)à zigot (2n)à Embriyo (2n) (1. döllenme)

·Polar çekirdekler(n+n) + sperm(n) àTriploit çekirdek((3n)àEndosperm=besi dokusu(3n) (2. döllenme)

...Endosperm tohumda embriyo için depolanmış besin kaynağı olarak iş görür.
...Hermafrodit bir çiçekli bitkide polen ve yumurtaların farklı zamanlarda oluşması ve taç yapraklarının hoş kokulu olması kalıtsal çeşitliliği artırır.

2.)Tohum ve embriyo oluşumu:

...Her embriyo kesesinden tohum oluşur.Döllenmeden sonra tohum taslağının gelişmesiyle meydana gelir.
...Tohum içten dışa doğru üç kısımdan oluşur.
...Bunlar embriyo,besi dokusu ve kabuk kısımdan oluşur.
Embriyo: Zigotun geçirdiği çok sayıda mitoz bölünmeler sonucu oluşur.Embriyo kökçük ve gövdecik denen iki yapıdan oluşur.
Besi dokusu:(endosperm):Embriyoyu çevreler.Bitki türüne göre nişasta,protein ve yağ gibi maddeler içerir.Görevi embriyoyu çimlenene kadar ve çimlenme sırasında beslemektir.
Kabuk(testa):Tohum kabuğunun dış çeperinin kalınlaşmasıyla meydana gelir.Hücre çeperi süberin ve lignin birikmesiyle mantarlaşmıştır.Embriyoyu olumsuz çevre şartlarına karşı korur.
...Kabuk sayesinde embriyo çimlenme yeteneğini kaybetmeden uzun süre kalabilir.Bu süre kabuğun kalınlığına ve besin deposuna bağlı olarak değişebilir.
...Tohumun olgunlaşmasından çimlenene kadar geçen süredeki durumuna uyku hali(dormansi) denir.
...Absisik asit tohumun uyku halinde kalmasını sağlar.Uyku halindeki tohumlarda metabolizma hızı yavaştır.
...Bitki türüne göre tohumların büyüklük,şekil ve renkleri farklılık gösterir.
...Tohumun yapısındaki çeneklere (ilk yapraklara) kotiledon adı verilir.
...Çenekler embriyonun bir uzantısı olup çimlenme sırasında embriyoyu besler.Bunlara çim yaprakları da denir.
...Kapalı tohumlularda ve açık tohumlularda embriyo 2n kromozomludur.Kapalı tohumlularda besi dokusu 3n kromozomlu(çift döllenmeden dolayı) açık tohumlularda besi dokusu 2n kromozomludur.

4.)Meyvenin Oluşumu ve Çeşitleri:

...Meyve dişi organın dış çeperinde gelişir.Meyvenin yapısı ,tadı,rengi ve taşıdıkları besin maddeleri farklıdır.
...Ancak hepsi de tohumların geniş çevreye yayılmasında rol oynarlar.
...Çiçekli bitkilerde yumurtalığın meyveye dönüşmesini sağlayan hormon tohumdan salgılanır.

a.)Basit meyve:

...Bir tek yumurtalıktan meydana gelmiş meyvelerdir.Kayısı,erik,şeftali gibi meyveler.

b.)Bileşik meyveler:

...Birden fazla yumurtalıktan meydana gelen meyvelerdir.Çilek,böğürtlen gibi.

c.)Yalancı meyveler:

...Meyve oluşumuna yumurtalıkla(ovaryum) beraber,taç ve çanak yapraklar çiçek sapı ve çiçek tablasının da eklenmesiyle oluşur.Elma,armut,incir gibi.

C.)ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE GELİŞME:

...Bir tohum uygun sıcaklık,nem(su) ve oksijen bulunan ortamlarda çimlenebilirler.Çimlenme için ışık gerekli değildir.
...Toprağa bırakılan tohumun endospermi ve embriyosu su alarak şişer.Sonuçta tohum kabuğu çatlar.
...Tohum içine su girmesi embriyo hücrelerinde bulunan enzimleri harekete geçirir vegiberellin hormonunun sentezini başlatır.
...Giberellin ortamda bulunan absisisik asitin etkisini ortadan kaldırır ve amilaz enziminin faaliyete geçmesini sağlar.
...Aktif hale geçen amilaz enzimi besin dokuda bulunan nişasta moleküllerini glikoza parçalar.
...Oluşan şeker embriyo hücreleri tarafından oksijenli solunumla yıkılır ve hücre bölünmesi için gerekli ATP sentezlenmiş olur.
...Endosperm dokusunda oluşan sitokinin hormonları embriyoya yönelir ve orada hücre bölünmesi ile hücre büyümesini hızlandırır.
...Tohumun uygun bir ortamda genç bitkiyi oluşturmak için geçirdiği değişmelereçimlenme denir.
...Bitkide kök ve gövde ucundan salgılanan oksin hormonu da büyümenin hızlanmasını sağlar.
...Su alarak şişen tohumdan ilk önce embriyonik kökten gelişen ilk kök çıkar ve yerçekimine doğru büyümeye başlar.Bu kısımdan ise gerçek kök oluşur.
...İlk yapraklar oluştuğunda bitki fotosentezle besinini üretmeye başlar.
...Endospermdeki besin bitkinin ilk yapraklarının toprağın üstüne çıkmasına yetmezse bitki gelişemez ve ölür.
...Çift çenekli bitkilerde tohum içinde kalan embriyonik kök kıvrılarak yerçekiminin aksi yönüne doğru büyür ve çenekleri toprak üstüne iter.
...Embriyonik gövde de tohum kabuğundan çıkarak çeneklerin üzerinden toprak üstüne doğru büyür.
...Çenekler(2n) endospermle (3n) birlikte ilk yapraklar oluşunçcaya kadar embriyonun beslenmesini sağlar.
...Tek çenekli bitkilerde ise embriyonik gövde doğrudan toprak üğstüne çıkarak gelişir.Bu bitkilerde çenek toprak altında kalır.
...Bitkilerde kuru ağırlık artışı fotosentezle gerçekleşir.
...Bitkilerde klorofil oluşumu için mutlaka ışık gereklidir.
...Bitkinin tohumlarının aynı ortamda çimlendirilmesi yine farklılık meydana getirir.Çimlenme her ne kadar mitoza dayalı olsa da embriyoyu meydana getiren zigot döllenme sonucu oluşmuştur.Bu yüzden farklılıklar görülür.

HAYVANLARDA ÜREME:

...Bütün hayvan türleri eşeyli üremeyle çoğalır.Bazı omnurgasız türlerinde (denizyıldızı,planarya gibi) rejenerasyonla da üreme görülür.
...Ancak bu türler bile eşeyli olarak neslin devamlılığını sağlar.

OMURGASIZ HAYVANLARDA ÜREME:

...Omurgasız hayvanların büyük bir çoğunluğu ayrı eşeylidirler.Yani erkek ve dişi bireyler ayrıdır.
...Bazılarında ise bir birey hem dişi hemde erkek organ bulundurur.(hermafrodit)
Süngerlerde;özel bir üreme organı yoktur.Vücudun bir çok yerindeki hücreler bölünerek gametleri meydana getirir.
Sölenterelerden hidra tomurcuklanmayla üreyebildiği gibi eşeyli olarak da ürer.Deniz anasında ise metagenezle(döl almaşı) üreme görülür.
...Yassı solucanlardan tenyalar kendi kendini dölleyerek hızlı bir şekilde ürer.
...Toprak solucanı hermafrodittir.Ancak kendi kendilerini dölleyemezler.Üreme dönemlerinde iki hayvan çiftleşerek birbirini döller.
...Eklembacaklılar ve böceklerin tamamı ayrı eşeylidirler.Bazılarında partenogenez görülür.Büyük çoğunluğunda çiftleşme sonucu vücutta döllenen yumurta dış ortama bırakılır.Gelişmesini dışarıda tamamlar.
...Hermafrodit olan hayvanların yabancı döllenme yapması yeni oluşan bireylerde çeşitlilik sağlar.

OMURGALI HAYVANLARDA ÜREME:

...Omurgalı hayvanların tamamı ayrı eşeyli olarak çoğalır.
...Omurgalılar şubesindeki canlılarda (balıklar,kurbağalar,sürüngenler,kuşlar ve memeliler) çok değişik üreme kanalları ve çiftleşme davranışları vardır.
...Murgalı hayvanlarda sudan karaya doğru gidildikçe döllenme ihtimali ve yavru bakımı artar.
...Döllenme dış döllenme ve iç döllenme olmak üzere ikiye ayrılır.

1.)Dış döllenme:

...Erkek üreme hücresi olan spermlerin dişi üreme hücresi olan yumurtayı su ortamında döllemesidir.i
...Suda yaşayan balıklarda ,kurbağalarda ve yumuşakçalarda görülür.
...Döllenme sonucunda oluşan embriyo gelişimini suda tamamlar.
...Dış döllenmede döllenme şansı küçük olduğundan bu şansı arttırmak için çok sayıda sperm ve yumurta oluşturulur.
...Bunun yanında dişi hayvanlar yumurtalarını su ortamındaki uygun yerlere bırakır ve kur davranışlarıyla erkek hayvanları yumurtaların olduğu yere çekerler.Böylece döllenme şansı artar.
...Dış döllenmeyle çoğalan canlılarda embriyonun ihtiyacı olan besin yumurtadaki vitellustan sağlanıe.
...Embriyo ihtiyacı olan oksijeni difüzyonla su ortamından alırken artıklarını da aynı yolla dışarı atar.

2.)İç döllenme:

...Spermin yumurtayı döllemesi ana canlının vücudunda gerçekleşir.
...Bu döllenmede çok sayıda sperm üretilirken yumurta sayısı çok azdır.(insanlarda bir yumurta oluşturulur)
...Dış döllenmeye göre embriyo oluşma şansı daha fazladır.
...İç döllenmeyle çoğalan canlılar döllenme için suya ihtiyaç duymazlar.Bu da onların karada yaşamasına olanak sağlar.
...İç döllenmeyle çoğalan kuş ve sürüngenlerde embriyonun gelişimi dış ortamda ve yumurta içinde tamamlanır.(Dış gelişme)
...Plasentalı memelilerde embriyo ana vücudunda korunur ve belli bir gelişme döneminden sonra doğar(iç gelişme) insan,inek koyun vb.
...Gagalı memelilerde yumurtalar bol besin maddesi içerir.Yumurtalar belli bir gelişim sürecinden sonra vücut dışına atılır.Yumurtadan çıkan yavrular sütle beslenir.Örnek:platipus.
...Keseli memelilerde yumurtalar ana canlının vücudunda kendi besinini kullanarak gelişir.Ana vücudu yalnızca koruyucudur.
...Yumurtada az besin bulunduğu için yavru tam gelişmemiş doğar.Gelişmesini ana canlının kesesinde tamamlar Örnek:kanguru
...Köpek balıkları,kertenkele ,bazı böcek ve yılanlar ile akvaryum balıklarında yumurta döllendikten sonra dişinin üreme kanalında kalır.
...Embriyo yumurta içindeki besini kullanır.
...Ana vücudu embriyoya sadece koruyuculuk yapar.Hayata hazır hale gelince anne vücudundan atılır.
...Kara hayatına uyum sağlayan canlılarda iç döllenme görülür.Bu canlılarda çok sayıda sperm oluşturulur,yumurtaları bol besin içerir,yavru bakımı görülür.
...Döllenme olayı dişi üreme sistemi üzerinde gerçekleşir.
...Balıklarda dış döllenme-dış gelişme, kurbağalarda dış döllenme –dış gelişme, sürüngenlerde iç döllenme-dış gelişme,
kuşlarda iç döllenme-dış gelişme, memelilerde iç döllenme –iç gelişme görülür.

3.)Gametlerin Oluşumu(Gametogenez):

...Hayvanların büyük çoğunluğunda erkek ve dişi birey ayrı ayrı oluştuğundan dişiden dişi gamet,erkekten de erkek gamet oluşur.
...Omurgalılarda gametler üreme organlarındaki diploit(2n) eşey ana hücrelerinin mayozla bölünmesinden meydana gelir.
...Eşey organlarına gonad adı verilir.
...Bütün canlıların gametleri ister mayozla oluşsun,ister mitozla oluşsun mutlaka haploit(monoploit) kromozomludurlar.
...Üreme hücrelerinde meydana gelen bir mutasyon yeni nesillere aktarılır.

a.)Sperm oluşumu( Spermatogenez):

...Erkek eşey bezlerinde erkek üreme hücreleri olan spermlerin mayoz bölünmeyle oluşturulması olayıdır.
...Spermler seminifer tüpçüklerde bulunan 2n kromozomlu spermatogonium denilensperm ana hücrelerinden meydana gelir.
...Spermatogoniumlar büyüyüp gelişerek mayoz bölünmeye hazırlanırlar.
...Bu hazırlık evresi sonucu oluşan hücrelere birincil spermatosit denir.
...Diploid (2n) kromozomlu olan birincil spermatositlerin mayoz I bölünmesini tamamlamasıyla n kromozomlu ikincil spermatositler oluşur.
...Spermatogenez olayı hormonların kontrolünde gerçekleşir.

b.)Yumurta oluşumu(Oogenez):

...Dişi üreme hücresine yumurta denir.
...Dişi üreme organı olan ovaryumlardaki diploit eşey ana hücrelerinde (oogonium)mayozla bölünmesinden meydana gelir.
...Bir yumurta ana hücresinden mayoz bölünme ile bir tane ootit denilen hücre oluşur.
...Bu hücre daha sonra yumurtayı(ovum) meydana getirir.
...Diğer üç hücre daha küçük olup döllenme özelliğine sahip değillerdir.Bunlara kutup hücreleri denir.
...Parçalanarak atılırlar.Oluşturulmalarının sebebi yumurtanın kromozom sayısını yarıya indirmektir.
...Daha küçük olmaları stoplazma bölünmesinin eşit olmamasındandır.
...Stoplazmanın çoğu yumurtada kalarak daha sonra zigot için besin kaynağını oluşturur.

II.)İNSANDA ÜREME SİSTEMİ VE ÖZELLİKLERİ:

...İnsanda hem döllenme hem de gelişme ana vücudunda olur.
...Döllenme ve gelişme koruma altında olduğu için yumurta az sayıda üretilir.
...Embriyo ,gelişimini ana rahminde (uterus=döl yatağı) tamamlar.
...Her türlü besin ve gaz alışverişi plasenta aracılığıyla embriyo ile anne karnı arasında gerçekleşir.
...Gelişmesini tamamlayan embriyo doğum ile ana vücudundan ayrılır.Doğumdan sonra yavru sütle beslenir.

A.) ERKEK ÜREME SİSTEMİ:

...Erkek üreme sistemi ,erkek eşey organı ,yardımcı bezler ve testislerden oluşur.Testisler spermlerin üretildiği yerlerdir.
...Burada üretilen spermler üreme organının (penis) yardımıyla vücut dışına atılır.
...Testisler doğumdan kısa bir süre önce veya doğumdan hemen sonra testis torbasına (skrotum) geçerler.
...Testislerin skrotal torba içerisine inmesi,spermlerin üretilebilmesi için gereklidir.
...Çünkü sperm hücreleri normal vücuıt sıcaklığında oluşamazlar.
...Her testis yaklaşık olarak 1000 kadar kıvrımlı yapıda olan seminifer tüpçüklerindenoluşur.
...Spermlerin bu tüplerin içinde bulunan germinatif hücrelerden meydana gelirler.
...Henüz hareket ve döllenme yeteneği kazanmamış olan spermler seminifer tüpçüklerden geçerek rete testis denilen kanalcıklar bölgesine geçerler.
...Oradan da hareket ve döllenme yeteneği kazanacakları epididimise geçerler.
...Spermler burada 18 saat ile 10 gün arasında kalarak olgunlaşırlar.
...Spermlerin asıl depolandığı yer vas deferansın(sperm kanalı) belirli bir bölgesidir.
...Her epididimis vas deferans denilen bir kanalla testis torbasından çıkarak idrar kesesi üzerinden geçerek üretraya (idrar kanalı)bağlanır.
...Üretra ise erkek eşey organı ile vücut dışına açılır.
...Spermler vücut dışına atılırken seminal sıvı denilen bir sıvı içinde bulunurlar.
...Bu sıvı prostat bezi,cowper bezi ve seminal bez denilen üç bez tarafından üretilir.
...Prostat bezi ayrıca sperm ve idrarın aynı anda çıkışını engeller.
...Spermler dışarı atılmazlarsa testislerde bulunan sperm ana hücrelerinin besin kaynağı olurlar.

B.)DİŞİ ÜREME SİSTEMİ:

...Dişi üreme organları yumurtalıklar(ovaryum) ,yumurta kanalları(fallopi tüpleri) , rahim(uterus) ve vajinadan meydana gelir.

Ovaryumlar(Yumurtalıklar):

...Her sağlıklı dişi bireyde iki tane yumurtalık vardır ve içinde belli sayıda folikül kesesi bulunur.

...Bu keselerin içinde bulunan yumurtalar hormonların etkisiyle olgunlaşarak yumurta kanalına atılırlar.

Yumurta kanalı(Fallopi tüpü):

...Döllenmenin olduğu kısımdır.Ön ucu kirpikli huni şeklindedir.

...Bu kirpikli huni yumurtalık içinde üretilip serbest kalan yumurtayı yakalar ve tüp içine atar.

Rahim(Uterus=Döl yatağı):

...Karın boşluğunun altında ve idrar kesesinin arkasında bulunan kaslı bir yapıdır.
...Yumruk büyüklüğünde olan bu yapının iç yüzeyi bol kan damarı ve mukus salgılayan bir örtü ile kaplıdır.
...Rahim döllenmiş yumurtanın doğuma kadar geliştiği bölgedir.
...Döllenmemiş yumurtanın atılması,spermlerin üreme organına bırakılması ve doğumun gerçekleşmesi ise vajina ile sağlanır.
...Üretra ile bağlantısı yoktur.Yani dişilerde üreme hücreleri ile boşaltım artıkları ayrı kanallardan vücut dışına atılır.

C.)ÜREMEYLE İLGİLİ HORMONLAR:

...Erkek ve dişi eşey bezleri üreme hücrelerinin oluşturulmasının yanında endokrin bez olarak da hormon üretirler.
...Ovaryum ve testisten hormon salgılanmasını hipofizin folikül uyarıcı hormonu(FSH)ve lüteinleştirici hormon (LH) kontrol eder.
...Bu hormonların varlığında yumurtalıklardan östrojen ve progesteron hormonları, testislerden de androjen(testesteron) hormonu salgılanır.

1.)Erkek Cinsiyet Hormonları:

...Erkeklerde cinsiyet hormonları testesteron, LH ve FSH’tır.
...Testesteron spermlerin olgunlaşmasını ve erkeklerde ikincil eşey karakterlerinin (sakal,bıyık,kaslı vücut vb.)oluşumunu sağlar ve testislerde üretilir.
...Testislerden az miktarda östrojen hormonu da salgılanır.
...Hipofizden salgılanan FSH seminifer tüpçüklerinde spermatogenezi(sperm oluşumunu) uyarır.
...LH ise seminifer tüpçükleri arasında bulunan leyding hücrelerinden testesteron salgılanmasını sağlar.
...Ayrıca spermatogenezin tamamlanmasını sağlar.Kanda testesteron hormonu miktarının artması LH salgısını azaltır.

2.)Dişi Cinsiyet Hormonları:

...Dişilerde ovaryumlardan östrojen ve progesteron hormonları salgılanırken hipofizdenFSH,LH ve LTH hormonları salgılanır.

a.)Östrojen:

...Östrojen ovaryumda hipofizin folikül uyarıcı hormonu olan FSH etkisi ile folikülden salgılanmaya başlar.
...Bu hormon uterusu etkileyerek uterus duvarının kalınlaşmasını sağlar.
...Ayrıca dişi bireylere ait sekonder cinsiyet karakterlerinin(sesin incelmesi,kıl çıkmaması,vücut görüntüsü) oluşumunu etkiler.
...Gebelik esnasında ise bu hormon aynı zamanda plasentadan da salgılanır.
...Östrojen FSH salgısını düzenler .Kanda östrojen artarsa FSH azalır.

b.)Progesteron:

...Folikülün çatlayıp yumurtanın serbest hale geçmesi(ovulasyon) sonucu geriye kalan foliküller korpus luteumu oluşturur.
...Korpus luteumdan LH’ın etkisiyle progesteron hormonu salgılanır.
...Progesteron döl yatağı mukozasını uyarır ,yine döllenen yumurtanın burada rahat yerleşmesi için döl yatağının hazır hale gelmesini sağlar.
...Progesteron hormonu ayrıca döllenme olmuşsa uterus kaslarını dinlenmeye zorlayarak gebeliğin devamını sağlar.
...Sonuçta yeni bir ovulasyona engel olur.Ayrıva progesteron süt bezlerinin oluşumuna da etkilidir.
...Progesteron ,östrojenle birlikte menstrual döngünün düzenlenmesinde önemli rol oynar.
...Progesteron salgılanması gebeliğin dördüncü ayına kadar korpus luteumdan, daha sonra plasentanın oluşmasıyla plasentadan gerçekleşir.
...Östrojen gibi bu hormon da karaciğerde parçalanıp idrarla birlikte dışarı atılır.
...Hamileliğin sonlarına doğru östrojen ve progesteronun etkisiyle meme yapısında da değişiklikler meydana gelir.
...Östrojen kanal sisteminin gelişmesini ve dallanmasını sağlar.
...Ayrıca meme bezlerinde yağ dokusu ve kan miktarını artırarak büyümeyi sağlar.
...Progesteron,süt kanallarının ucundaki alveol denilen süt bezlerinin büyümesini ve buradaki hücrelerin süt salgılama özelliği kazanmasını sağlar.
...Doğumdan sonra östrojen ve progesteron salgılanması durur.
...Böylece hipofizden LTH çıkışı artar.
...LTH, süt bezlerinde süt oluşmasını da sağlar.
...Doğum sırasında rahim kaslarının kasılmasını sağlayan oksitosin, doğumdan sonra da sütün alveollerden kanallara geçmesini ve meme başından akmasını sağlar.

c.)FSH(Folikül Uyarıcı Hormon):

...Yumurtalıkları etkileyerek folikül keseleri içinde yumurtanın olgunlaşmasını sağlar.
...Kanda östrojen arttığında FSH azalır.

d.)LH(Lüteinleştirici Hormon):

...Ovaryumdaki olgunlaşmış yumurtanın yumurta kanalına atılmasını(ovulasyon) ayrıca korpus luteumun oluşmasını sağlar.
...Kanda LH yoğunluğu düştüğü zaman progesteron yoğunluğu artar.
...FSH çok LH az ise folikül büyümesi görülür,FSH az LH çok ise ovulasyon yüksek yoğunlukta görülür.

e.)LTH(Prolaktin):

...Korpus luteumun doğuma kadar sağlam kalmasını, süt bezlerinin gelişmes, süt salgılanması i ve annelik duygusunun oluşmasını sağlar.

f.)Oksitosin:

...Doğuma yakın salgılanarak rahim kaslarının kasılmasını ve sütün salgılanmasını sağlar.

FSH ,testis ve yumurtalıkların uyarılmasında,LH ovulasyon,korpus luteum oluşumu ve testesteron salgılanmasında,LTH ise süt bezlerinin uyarılması ve annelik içgüdüsünde etkilidir.

...Yumurtalık salgısı olan östrojen, geçici bir süre hipofiz bezinin çalışmasını yavaşlatır.
...Bu durumda hipofiz hormonları rahmin çalışmasını düzenlerken yumurtalık hormonları da hipofizin çalışmasını düzenler.
...Bu şekilde endokrin bezler arasındaki karşılıklı etkileşime geri besleme(feed back) denir.

MENSTRUASYON DEVRİ OLAYLARI:

...Ovaryumlar içerisinde yüzlerce genç folikül bulunur.Yumurta oluşumu bu foliküllerde çok erken yaşlarda başlar.
...Olgunlaşmış yumurtayı taşıyan folikül gelişerek içi sıvı ile dolar.
...Yumurta da olgunlaşarak döllenme özelliği kazanır.Gelişen folikülün bazı hücreleri östrojen hormonu salgılar.
...Aynı devrede bu hormonun etkisiyle uterusta mitoz bölünmeyle hızlanır.
...Yumuşak dokular ve salgı bezleri oluşmaya başlar.Bu evrede folikül evresi adını alır.Bu evre yaklaşık olarak 10-14 gün sürer.
...Daha sonra folikülün yırtılmasıyla olgunlaşan yumurta ovaryumdan atılır.Buna ovulasyondenir.
...Karın boşluğuna atılan yumurta kirpikli huni sayesinde yumurta kanalına geçer.Bu olay yaklaşık olarak menstrual döngünün ortalarına rastlar.
...Folikül hücreleri değişikliğe uğrayarak korpus luteumu (sarı cisim) meydana getirir.
...Korpus luteumdan çok miktarda progesteron,az miktarda östrojen salgılanır.
...Progesteronun salınması uterus çeperinin kalınlaşmasını sağlar.Bu sırada fallopi tüpü içerisinde ilerleyerek uterusa ulaşır.
...İnsanda korpus luteum evresi yaklaşık 10-14 gün kadar ,yumurta hücresinin döllenme borusundan rahime ulaşması ise 4-5 gün sürer.
...Bu süre içinde sperm hücresiyle karşılaşırsa döllenir ve hemen mitoz bölünmelere başlar.
...Döllenme olursa korpus luteumdan hormon salınmaya devam eder.Döllenme olmazsa korpus luteum bozulur ,progesteron salınımı durur.
...Uterus iç duvarı parçalanarak oluşan doku parçaları yumurta ve bir miktar kanla dışarı atılır.Buna menstruasyon(adet görme) denir.
...Menstruasyon olayı 3-5 gündevam eder.Bayanlarda menstrual döngü 28 gün sürer.
...Bu olaylar ise östrojen ve progesteron hormonlarının kontrolünde gerçekleşir.
...Uterus duvarının parçalanması ovulasyon olayından sonra gerçekleşir.

HAYVANLARDA VE İNSANLARDA GELİŞME:

...Döllenmiş yumurta olan zigot tek bir hücredir.
...Oysa ergin bir organizmanın vücudunda milyarlarca hücre vardır.
...Ayrıca organizma zigottan farklı olarak çeşitli görevleri olan ve farklı özelliklere sahip doku ve organlardan oluşur.
...Zigotun oluşmasıyla başlayıp,ergin bireyin meydana gelmesiyle sonuçlanan olayların hepsine gelişme ve farklılaşma denir.
...Bütün bu gelişme olayları hücre bölünmesi(mitoz) ,büyüme ve farklılaşmaevrelerinden oluşur.
...Hücre bölünmesi; zigot oluşumundan sonra başlar.Mitoz bölünmeleriyle hayat boyu devam eder.
...Bu bölünmeler sırasında ata hücreyle aynı genetik yapıda yeni hücreler oluşturulur.
...Büyüme; canlı maddenin miktarındaki artışla ölçülür.Organizma belli bir boya ulaşınca yavaşlar.
...Canlının farklı kısımları belirli dönemlerde farklı hızlarda gelişme gösterir.
...Farklılaşma ;embriyonik gelişme evresinde başlar.
...Buna bağlı olarak, bir tek hücreden farklı doku ve organların meydana gelmesi sağlanmış olur.

...Embriyonal gelişim sırasında zigot sadece mitoz bölünmeler ile çoğalır.
...Mitoz bölünmelerde kalıtsal yapısı aynı olan hücreler oluştuğu halde embriyodaki doku ve organlar farklı özelleklerde olurlar.
...Bu durum hücrelerde bulunan bazı genlerin baskılanması,bazılarının ise aktif olması ile sağlanır.

Kuş embriyosu
EMBRİYONİK ÖRTÜLER:

...İç ve dış döllenme ile çoğalan omurgalı hayvanlarda embriyoyu koruma,beslenme ve artık maddelerin uzaklaştırılması görevlerini yapan bazı zar oluşumları görülür.
...Bu zarlar embriyodan meydana gelirler.Bu embriyonik zarlar amniyon zarı,allantoyis,koryon ve vitellus kesesidir.

1.)Koryon Zarı:

...Embriyonun en dış kısmında bulunan zardır.Diğer embriyonik örtülerin korunmasını sağlar.
...Solunum organı olarak oksijen ve karbondioksitin değişimini sağlar.
...Kuş ve sürüngenlerde kabuğa yapışıktır.
...Plasentalı memelilerde ise plasentanın yapısına katılır.
...Balık,kurbağa,sürüngen ,kuş ve memelilerde koryon ortak olarak bulunur.

2.)Allantoyis Kesesi:

...Sindirim borusunun dışa doğru büyümesi sonucunda oluşur.Embriyonun artık maddelerinin depo edildiği yerdir.
...Plasentalı memelilerde artık maddeler anne vücudu ile dışarı atıldığından bu kese çok küçüktür.
...Allantoyis balık,kurbağa ve memelilerde körelmiştir.
...Kuşlarda ve sürüngenlerde koryon ile birleşerek yumurta kabuğunun altında tek zar halinde bulunur.
...Kan damarları içeren bu zar embriyonun yumurtadan çıkana kadar gaz alışverişini de sağlar.

3.)Amniyon zarı ve sıvısı:

...Embriyoyu dış etkenlerden ve ısı farkından koruyan içi sıvı ile dolu olan bir örtüdür.
...Embriyo,bu sıvı içerisinde yüzer.Amniyon sıvısı denilen bu sıvı ,embriyo ve amniyon zarı tarafından üretilir.
...Besleyici bir özelliği yoktur.Embriyoyu hem mekanik etkilerden korur,hemde düzenleyicilik görevi yapar.
...Göbek bağının oluşumuna katılır.
...Balık ve kurbağalarda embriyo su ortamında geliştiği için amniyon zarları ve amniyon sıvısı yoktur.

4.)Vitellus kesesi:

...Embriyonun besinlerinin depolandığı yerdir.Memelilerde azdır.
...Çünkü memelilerde embriyo, besinini anne vücudundan plasenta ile temin eder.
...Kuş ve sürüngenlerde ise en fazla oranda bulunur.
...Kurbağalarda bu besin ve oksijen az olduğundan yavru kurbağa (iribaş) metamorfoz geçirerek ergin hale gelir.

EMBRİYONAL GELİŞİMİN İLKELERİ:

...Tek bir hücre olan zigottan organizmanın meydana gelmesi bölünme(segmentasyon) ,hücre hareketi ve hücre farklılaşması gibi olaylarla gerçekleşir.

1.)Hücre Bölünmeleri(Segmentasyon):

...Yumurta hücresi sperm hücresi ile birleşince üstün bir bölünme özelliği kazanır.
...Gelişmenin ilk evrelerinde zigotta görülen çok hızlı mitoz bölünmelere segmentasyondenir.
...Zigotun mitoz bölünmelerle meydana gelen ve kalıtsal özellikleri birbirinin aynı olan bu hücrelere blastomer adı verilir.
...Zigot ,mitoz bölünmelerle 2,4,8,16,32... vb. geometrik dizi şeklinde giderek artan bir hücre kütlesi oluşturur.
...Birbiriyle aynı bhüyüklüğe sahip blastomerlerin meydana getirdiği bu hücre kütlesinemorula denir.
...Oluşan yapı içi dolu küre şeklindedir.Morulada hücrelerin genetik bilgileri aynıdır.
...Daha sonra hücdreler tek tabaka oluşturacak şekilde bir boşluğun çevresine çekilir.
...Blastula boşluğu(blastosöl yada 1. karın boşluğu) adı verilen bu boşluk özel bir sıvi ile doludur.
...Dıştan bir sıra hücre ile çevrili bu embriyo safhasına blastula denir.
...Blastula boşluğu geçici bir boşluk olup,daha sonraki gelişme evrelerinde kaybolur.
...Embriyo bu evrede döl yatağına tutunmaya hazır hale gelir.
...Zamanında döl yatağına ulaşan yeterince gelişmiş zigot blastosist haline gelmeye başlar.
...Blastosistin dış hücre topluluğu beslenme tabakasını,iç hücre topluluğu ise sonraki evrelerde embriyoyu meydana getirecektir.
...Blastosist adı verilen bu hücre kümelerinden alınan hücrelerin her birine kök hücredenir.

...Blastula evresinde hücrelerde farklılaşma yoktur.
...Hücreler çevreleri ile doğrudan temas halinde olduklarından kolayca gaz alışverişi yaparlar.

2.)Gastrulasyon:

...Blastuladan hemen sonra hücre tabakasının bir bölümü embriyonun alt ucundan içe doğru çökmeye başlar.
...Oluşan üç tabakalı bu safhaya gastrulasyon, embriyoya ise gastrula denir.
...Çöken hücreler embriyonun iç yüzeyini örter.Buna endoderm, dışta kalan hücre tabakasına da ektoderm denir.
...Sünger ve sölentereler gibi basit yapılı hayvanların bütün yapıları gastrula evresinde oluşan bu iki tabakadan meydana gelir.
...Gastrulasyonun başlamasıyla blastosöl boşluğu ortadan kalkar.Bunun yerine bütün gelişme dönemi boyunca kalacak olan gastrula boşluğu (ilk sindirim boşluğu veya arkenteron) oluşur.
...Gastrula boşluğunun dışarı açılan kısmına ise ilk ağız(blastopor) denir.
...Gastrula boşluğu gelişmenin daha sonraki evrelerinde sindirim boşluğu olarak görev yapar.
...Blastopordan ise ağız meydana gelir.
...Gastrula boşluğunun daha da çökmesiyle ileride anüs meydana gelir.
...Bundan sonraki aşamada endoderm ve ektoderm tabakaları arasında mezodermdenilen üçüncü bir tabaka meydana gelir.
...Mezoderm tabakasını ektoderm ve endodermden ayrılan hücreler meydana getirir.
...Ayrılan hücrelerden bir kısmı mezodermi yaparken bir kısmı da boşluklarda yıldız şeklindemezenşim hücreleri olarak kalır.
...Mezenşim hücreleri embriyonun bağ dokusu olarak görev yapar.
...Mezoderm,ektoderm ve endoderm arasında uzanan uzun bir kese şeklindedir.
...Bu kesenin içinde sölom(2.karın boşluğu) denilen boşluk bulunur.

3.)Farklılaşma ve Organogenez:

...Gastrula evresindeki tabakalardan organ ve sistemlerin meydana gelmesineorganogenez adı verilir.
...Organogenez sırasında hücrelerin şekillerinde değişmeler meydana gelir.
...Organogenezin başlangıcında embriyonik tabakalar daha küçük hücre gruplarına ayrılır.
...Bu hücreler belli doku ve organları meydana getirecek şekilde programlanmıştır.
...Bunun için hücreler farklılaşarak doku ve organların taslaklarını meydana getirirler.
...Farkılaşan ilk yapılar beyin ve sinir sistemidir.
...Bu şekilde devam eden hücre göçü,bölünme ve farklılaşma olayları ile embriyonik tabakalardan organizmanın bütün doku ve organları gelişir.
...Embriyonik gelişimin organogenez safhasında farklılaşma en belirgin olarak gerçekleşir.

...Ektoderm tabakasından; üst deri,dişin minesi, saç ve tırnak,beyin ,omurilik ve duyu organları gelişir.
...Mezoderm tabakasından; kas,iskelet,dolaşım,üreme ,boşaltım sistemleri,karın zarı,alt deri,sindirim kanalının dışını örten zar
...Endoderm tabakasından; karaciğer,solunum sisteminin astarları,tiroit ve paratiroit bezleri,pankreas,timus,sidik kesesi,sindirim kanalının iç yüzeyini kaplayan astar,idrar kesesini astarlayan epitel oluşur.

EMBRİYONİK İNDÜKSİYON:

...Embriyonik tabakaların karşılıklı etkileşiminin sonucunda farklı organ ve sistemlerin oluşmasınaembriyonik indüksiyon denir.

1.)Hans Spemann’ın Deneyi:

...Bu bilim adamı semender embriyolarını kullanarak gelişen embriyodaki tabakaların birbirlerini etkileme şekillerini incelemiştir.Bunun için 3 farklı deney yapmıştır.

1.Deney:

...Genç bir semender embriyosunun sırt ektodermini çıkarıp embriyoyu ve çıkardığı parçayı uygun gelişme ortamına bırakmıştır.
...Bu ortamda embriyonun iribaş haline geldiğini ancak sinir sisteminin gelişmediğini gözlemliyor.
...Çıkardığı ektodermin de kendi başına sinir sistemi oluşturamadığını görüyor.
...Bu deney sonucunda ektodermin sinir sistemini oluşturabilmek için embriyoya bağlı kalması gerektiğine karar vermiştir.

2.Deney:

...Bir embriyonun sırt ektodermini açarak altındaki sırt mezodermini çıkardı.
...Bu durumdaki embriyoda da sinir sisteminin gelişmediğini gördü.

3.Deney:

...Bu deneyde iki embriyo kullanan bilim adamı 1.embriyonun sırt mezodermini keserek çıkardı.
...Bu kestiği parçayı 2.embriyonun karın mezoderminin yerine aşıladı.
...İki sırt mezodermi bulunan embriyonun iki tane sinir sisteminin oluştuğunu gördü.
...Bu deneyleri yapan Spemann üst mezodermin,ektodermi etkilemesi sonucunda ancak ektodermin sinir sistemini meydana getirebildiği sonucuna vardı.

İNSANDA EMBRİYONİK İNDÜKSİYON:

...İnsanda gözün gelişimi ön beyinden çıkan iki çıkıntı ile başlar.Her çıkıntıdan bir göz gelişir.
...Başın iki yanından birer beyin uzantısı çıkar.
...Bu çıkıntıların ektoderme dokundukları noktalardan içe doğru çöküntüler oluşur.
...Optik çukur denilen bu çöküntülerden göz kadehi oluşur.
...Bu kadeh beynin esas gövdesine dar bir sapla(optik sap) bağlanır.
...Sinirsel ektodermden oluşan bu çift kadehin iç tabakası ergin bireylerde gözün retine tabakasını oluşturur.
...Optik çukurun ektoderme temas ettiği yerde göz merceği gelişmeye başlar.
...Eğer bu temas engellenirse göz merceği oluşmaz.
...Göz merceğinin oluşabilmesi için beyin ektoderminin dış ektodermle temas ederek uyarılması gerekmektedir.

...Embriyonik indüksiyon olayı,aynı kalıtsal yapıya sahip olan bir zigottan meydana geldikleri için hücrelerden farklı tabakaların oluşmasında etkilidir.

MEMELİ EMBRİYOSUNUN GELİŞİMİ:

...Memelilerde diğer omurgalılardan farklı olarak plasenta denilen bir yapı vardır.
...Embriyo rahime gelinceye kadar döllenme borusundaki hücrelerden difüzyonla beslenir.
...Gebeliğin 8-12. haftalarında koryon zarından rahim dokusunun içine doğru villus denilen uzantılar oluşur.
...Çok miktarda kılcal damarı bulunan villuslar ve içine gömüldüğü rahim duvarına plasentadenir.
...Plasenta ,embriyoya ait olan koryon ve allontoyis ile annenin döl yatağının iç dokularından oluşur.
...Plasenta ile fetüsün bağlantısı göbek bağı denilen yapı ile sağlanır.
...Göbek bağında embriyodan gelen iki atar damar ve kılcalların oluşturduğu bir toplar damar bulunur.
...Rahim dokusunda villuslar etrafında ana kanıyla dolu olan plasental boşluklar vardır.
...Villuslardaki kılcal damarlar ile ana kanı arasında madde alışverişi bu boşluklarda yapılır.
...Embriyoda meydana gelen metabolizma artıkları ve karbondioksit ,göbek bağında bulunan atar damarla plasentaya getirilir.
...Buradaki plasental boşluklardan difüzyon ve aktif taşımayla anne kanına geçer.
...Anne kanıyla gelen besin ve oksijen de aynı yolla göbek bağı toplar damarına geçerek embriyoya taşınır.
...Plasenta ,fetüs için beslenme ,solunum ve boşaltım organı olarak görev yapmanın yanında önemli bir endokrin bezdir.
...Östrojen ve progesteron hormonları salgılar.Bu hormonlar fetüsün döl yatağında kalmasını sağlar.
...Gebeliğin devamı için kandaki progesteronun belli seviyede kalması şarttır.
...İnsan embriyosunun gelişiminde ilk olarak segmentasyon gerçekleşir,en son kan damarları meydana gelir.

DOĞUM OLAYI:

...Gelişmenin bir kısmını tamamlamış olan zigot blastula evresindeyken rahimde kendisi için hazırlanan yere tutunur.
...Doğuma kadar olan gelişimini burada sürdürür.
...İnsanda normal gebelik süresi 280 gün(40 hafta) dür.
...Eğer embriyo rahimde gelişirse normal gebelik denir.
...Bazen yumurtalıktan çıkan yumurta döllenme borusuna giremez.
...Karın boşluğuna düşer ve burada döllenir.Buna ise dış gebelik denir.
...Embriyo geliştikçe rahimde büyür, rahim kasları gelişir ve kuvvetlenir.
...Doğumun başlamasında hipofiz bezi ve yumurtalıklardan salgılanan çeşitli hormonlar etkili olur.
...Hipofizden salınan hormonlar rahimi hazırlarken süt bezlerinin gelişmesini ve süt salgılamasını da sağlar.
...Plasentadan salgılanan hormonlar da doğum için gerekli hazırlıkların yapılmasında etkilidir.
...Rahim kaslarının kuvvetli kasılmasıyla doğum sancısı başlar.
...Fetüs baş kısmı önde olmak üzere vajinaya doğru itilir.
...Fetüsün etrafını çeviren amniyotik kese yırtılarak içindeki amniyon sıvısı boşalır.
...Rahim kaslarının hareketinin sıklaşması ve kuvvetlenmesi ile birkaç dakika sonra çocuk doğar.
...Çocuk doğar doğmaz göbek bağı kesilir ve bağlanır.Doğumdan birkaç hafta sonra göbek kordonu kurur ve düşer.
...Doğumdan hemen sonra rahim kaslarının hareketleriyle eş(son) denilen embriyonik zarlar ve plasenta kalıntıları atılır.
...İçinde östrojen bulunan doğum kontrol hapları ile gebeliğin engellenebilmesinin nedeni bu hapta FSH salınmasını engelleyici kimyasal maddelerdir.

CANLILARIN GEBELİK SÜRELERİ
Kısrak 336 gün
Köpek 63 gün
Domuz 114 gün
Koyun 150 gün ( 5 Ay)
İnek 283 gün
Fare 21 gün
Fil 660 gün
Aslan 105 gün
Kurt 63 gün
Tilki 49 gün
Tavşan 28 gün
Sıçan 28 gün
Eşek 326 gün
Kaplan 105 gün
Manda 10.5 ay
Keçi 150 gün
Deve 365 gün
Kedi 56 gün
Zürafa 450 gün
Balina 360 gün
İnsan 280=40hafta=9 ay 10 gün

Görüldüğü gibi vücut büyüklüğünün artması gebelik süresini de arttırmaktadır

Canlıların kuluçka süreleriTavuk 19 – 24 gün
Hindi 26 – 29 gün
Kaz 28 – 33 gün
Ördek 28 – 32 gün
Güvercin 17 – 19 gün
Kanarya 12 – 14 gün
Papağan 19 – 25 gün

ÇOKLU DOĞUM:

...Memeliler sınıfındaki hayvanların çoğunda ve insanlarda bir doğum olayı ile genellikle bir yavru meydana getirilir.
...Bazı durumlarda bir doğum olayında birden fazla yavru oluşabilir.
...Örneğin domuzlarda 30 kadar yavru aynı anda doğabilir.
...İnsanlarda da bazen iki,üç,dört,beş yada altı yavru aynı anda doğabilir.
...Bu şekilde bir doğumda birden fazla yavru meydana gelmesine çoklu doğum denir.
...Çoklu doğum olayları yumurtalıklardan aynı anda birer yumurta çıkması ile sağlanabilir.
...Bir yumurtanın her biri ayrı birer sperm tarafından döllenirse ayrı yumurta ikizleri(çift yumurta ikizleri) oluşur.
...Çift(ayrı) yumurta ikizleri aynı yada farklı cinsiyetlerde olabilirler.
...Genotipleri(genetik yapıları) ve fenotipleri(dış görünüşleri) birbirinden farklıdır.
...Bir yumurtanın bir sperm tarafından döllenmesi ile oluşan zigotun ilk bölünmesi ile iki blastomer hücresi oluşur.
...Bazı durumlarda bu iki blastomer birbirinden ayrılırlar ve ayı ayrı gelişirler.Bu şekilde oluşan bireylere ise tek yumurta ikizi(özdeş ikizlik) denir.Tek yumurta ikizliğinde bireyler aynı plasentada gelişir.Çift yumurta ikizlerinde bireyler ayrı ayrı polasentada gelişir.
...Genotip olarak birbirinin aynısı olarak kabul edilirler.Dış görünüş bakımından ise ayırt edilmeleri oldukça zordur.
...Cinsiyetleri ve diğer kalıtsal özellikleri aynıdır.
...Tek yumurta ikizlerinin ender olarak birbirinden tam ayrılmadan gelişmesi sonucundasiyam ikizleri denilen bitişik doğan kardeşler dünyaya gelebilir.

GELİŞMEDE ANORMALLİKLER:

...Her canlı türünün belli bir gelişme düzeni vardır.Bazı etkenler bu düzenin bozulmasına neden olabilir.
...Dış çevreden gelen bozucu etmenler embriyonun bir veya birkaç dokunun gelişimini engelleyebilir.
...Hamilelik döneminde alınan talidomid adlı uyku ilacı ,kol ve bacak gelişiminin tamamlanmasını engelleyebilir.
...Hatta bazı embriyolarda vücut içi bozukluklara da neden olduğu tespit edilmiştir.
...Bunun yanında virütik hastalıklar,radyasyon ve bazı kimyasal maddeler embriyo gelişiminde bir çok aksaklığa neden olabilirler.
...Kızamıkçık virüsü embriyoya ulaşarak,kafa küçüklüğüne ,zeka geriliğine ve sağırlığa neden olabilir.
...Hem gelişme evresinde hem de gelişmenin tamamlanmasından sonraki evrelerde hücre bölünmesi belli bir kontrol sistemi altında gerçekleşir.
...Bu kontrol büyüme hormonu(STH) ,prolaktin(LTH) ve tiroit hormonlarınca sağlanmaktadır.
...Bu bölünme programının bozulması ile anormal bölünen kanser hücreleri meydana gelir.
...Kanser hücreleri dokudaki diğer hücrelerle uyum sağlayamaz ve kendi bağımsız programıyla bölünür.
...Bu hücrelerin çekirdekleri büyüktür ve DNA ile RNA oranları düzensizdir.
...Bu durumdaki hücrelerde anormal bölünme ,beslenme ve fonksiyon bozuklukları görülür.
...Kanserleşmiş hücrelerin bölünerek oluşturduğu kitleye tümör(ur) denir.
...Tümör sadece geliştiği yerde kalıyorsa iyi huylu,geliştiği yerden kan ve lenf yoluyla vücuda dağılıyorsa kötü huylu tümör adını alır.
...Kanserleşen hücreler anormal bir şekilde beslendikleri için oluştukları dokunun düzenini bozarlar.
...Hücrelerin zarar görmesine neden olurlar.
...Anormal oranda beslenme ,hızlı mitoz bölünmeleri kolaylaştırdığı için kanser hücrelerinin yaşama ve hızlı çoğalma şansı artar.
...Kanserleşen hücrelerin dokunun yapısını bozmasından dolayı doku görevini yapamaz yada yetersiz yapar duruma gelir.
...Bu canlıda çeşitli hastalıklar ortaya çıkar.Dokuların yapısının bozulması ölüme kadar gidebilir.

CANLILARDA ÖZEL GELİŞİM EVRELERİ:

...Bazı hayvan gruplarında üreme ile dünyaya gelen birey atalarından farklı görünüşte olabilir.
...Bu şekilde oluşan yavrulara larva, larvanın ergine benzer hale gelinceye kadar geçirdiği değişmelere ise başkalaşım(metamorfoz) denir.
...Küçük ve basit yapılı olan bu larvalar kendi kendilerini beslenebilirler.
...Genellikle ergin ve larvanın yaşama ortamları ve beslenme şekilleri birbirinden farklıdırlar.
...Kelebeğin larvası bitki yaprakları ile ergini ise bitki özsuyu ile beslenir.
...Sivrisineğin larvası suda ergin ise karada yaşar.
...Sölenterelerde ,yumuşakçalarda halkalı solucanlarda ,böceklerde ve kurbağalarda larva evreleri görülür.
...Böceklerde larva evresinin sonunda genellikle beslenmesiz ve hareketsiz birkaç gün yada birkaç ay süren devreye girilir ve ergin organlar meydana getirirlir.Böceklerde bunapuplaşma denir.
...Böceklerde başkalaşım juvenil ve ekdison denilen iki hormon tarafından denetlenir.
...Juvenil hormonu ,böceklerin larva dönemini uzatırken,ekdison hormonu larva,pupa ve ergin dönemde deri değişimi ve başkalaşımı sağlar.
...Kurbağalarda larva dönemindeki canlı balığa benzer.Buna iribaş denir.
...Kurbağalarda larvanın ergin hale gelmesi(başkalaşım) titoit bezinden salgılanan tiroksin hormonu ile sağlanır.
...Canlılarda başkalaşımın temel sebebi yumurtalarındaki besin azlığıdır.

ÜNİTEYLE İLGİLİ NOTLAR:

...Herhangi bir karakter bakımından homozigot olan bir ferdin aynı genotipe sahip bir bireyle çaprazlanması sonucu elde edilen döle arı döl denir.
...Bitkilerde çift eşeylilik(Erselik) kendi kendini döllemesini sağlarBöylece arı döllerin elde edilmesi kolaylaşır.
...Ovulasyonda LH salgısı artar.
...Eşeysiz üreme evrimde etkili değildir.
...Çimlenmekte olan bir tohumda fotosentez başlayıncaya kadar geçen süreçte mitoz bölünme,enerji üretimi,hücresel farklılaşma ve enzim faaliyeti görülürken besin depolama görülmez.
...Bitkinin bir parçasının kesilip başka bir ortamda yetiştirilmesiyle oluşan yeni bitki diğer bitkinin bir parçası gibidir ve aynı kalıtsal yapıya sahiptir(Eşeysiz üreme çeşitlerinden vejetatif üreme)
...Bir tohumun çimlenebilmesi için sıcaklık,su ve oksijen gereklidir.Sıcaklık enzimatik reaksiyonların yürütülebilmesi, su ve oksijen de solunum reaksiyonu için gereklidir.Tohum çimlenirken fotosentez yapamadığı için karbondioksit ve ışığa ihtiyaç duymaz.
...İç döllenme karada yaşayan hayvanlarda görülen ortak özelliktir.
...Farklı cinsiyette bireylerin olabilmesi için kalıtsal çeşitliliğin olması gerekir.Aynı yumurtalar farklı spermler tarafından döllenirse kalıtsal yapıları ve cinsiyetleri farklı olabilir.
...Vücudumuzda her zaman yapım(özümleme) ve yıkım (yadımlama) reaksiyonları gerçekleşir.Büyüme sırasında ise yapım reaksiyonları,yıkım reaksiyonlarından fazladır.Çünkü büyümenin gerçekleşmesi için vücudun yapısına yeni maddelerin katılması gerekir.
...Eşeyli üremede oluşan yeni bireyler ana bireyden kalıtsal olarak farklılıklar gösterir.Ayrıca yeni oluşan bitkinin ana bitkiyle aynı ortamda bulunması kaltsal yapısında bir etkiye sahip değildir.Mitoz bölünme sonucunda oluşan hücreler kalıtsal açıdan ana canlıya benzer.
...Embriyonun gelişimi sırasında bitki fotosentez yapamaz.Bu yüzden güneş ışığı,klorofil ve karbondioksite ihtiyacı yoktur.Eğer bulunduğu ortam nemliyse toprağa da gerek duymaz.Ancak solunum reaksiyonlarının gerçekleşmesi ve depolanmış besinin kullanabilmesi için enzime ihtiyaç duyulur.Çimlenme için su(nem),sıcaklık ve oksijen gereklidir.
...İnsanda yumurta ve sperm hücrelerinin oluşumu mayoz bölünme ile gerçekleşir.Zigotun gelişmesi,gastrulasyon,blastula mitozla gerçekleşir.
...Sağlıklı bir insanda üreme sistemi 14-16 yaşları arasında çok hızlı gelişim gösterir.20 yaşına doğru ise gelişim tamamlanır.
...Diploit(2n) kromozomlu bir canlıda sperm ve yumurta hücreleri (gametler) haploit(n) kromozomlu diğer tüm hücreler diploit kromozomludur.Sperm ana hücresi ve zigot hücrelerindeki kromozom sayısı vücut hücresindekine(2n) eşittir.
...Enzimler canlının dışında da etkilidir.Nişastayı sindiren enzimler bitkilerde embriyoda bulunur.
...Kapalı tohumlu bir bitkide mikrosporàtüp çekirdeği,zigotàembriyo ,sperm çekirdeklerinin oluşumu mitozla gerçekleşir.Triploit çekirdeğin oluşumu döllenmeyle gerçekleşir.
...Rüzgarla tpzlaşma yapan bitkilerde neslin devam etmesi(çiçek tozlarının) polenlerin hafif ve çok sayıda olması gerekir.Çiçeklerin güzel renkli olması yada polenlerin pürüzlü olması böceklerle tozlaşma yapan canlılarda gözlenir.
...Eşeyli üremede gerçekleşen mayoz ve döllenme olayları çeşitliliğin oluşmasını sağlar.DNA’nın kendini eşlemesi bütün bölünmelerde gerçekleşir.Kalıtsal yönden benzer bireyler eşeysiz üremede ortaya çıkar.
...Sporofitten spor oluşumu mayoz bölünmeyle,spordan gametofit ve gametofitlerden üreme hücreleri oluşumu mitoz bölünmeyle zigot oluşumu döllenmeyle gerçekleşir.Zigottan sonra mitoz bölünmelerle embriyo ve gelişim devam eder.Ömür boyu sürer.
...Yumurtalıkları çıkarılmış bir maymun yumurta geliştiremez.Folikülden alınan maddeler enjekte edildiğinde bu maddeden östrojen salgılanacaktır.Bu hormonun etkisiyle döl yatağı gelişir.Yumurtalık olmadığından korpus luteum gerçekleşmez ve ovulasyon olmaz.
...Çiçekli bir bitki tohumunda embriyo,besin dokusu(endosperm) ,çenek(ilk yaprak) ve tohum gömleği(tohum taslağı) bulunur.Embriyo oluşmadan önce yumurta hücresi kullanıldığından tohumda yumurta hücresi bulunmaz.
...Vitellus kesesi embriyoya gelişim sırasında besin sağlar.Gelişimin tamamını yumurtada tamamlyan kuş ve sürüngenlerde gelişmiştir.Embriyolarını plasenta aracılığıyla besleyen plasentalı memelilerde vitellus kesesi gelişmemiştir
...Eğrelti otu 2n kromozomludur.Önce mayoz bölünmeyle spor oluşur.Sporlar mitozla protali(gametofit) oluşturur.Yumurta ve sperm döllenerek zigotu oluşturur.Eğrelti otunda spor oluşumundan itibaren haploit evre görülür.
...Yeşil algde döl almaşı gözlenir.İlk olarak sporla ürer(sporogoni).İkinci olarak eşeyli ürer.Bu olay sırasında izogami(eşit büyüklükte gametler) gözlenir.
...Zigot oluşumunda öncelikle erkek ve dişi gonatlarda(gametlerde) mayoz bölünme gerçekleşir.Sperm ve yumurta oluşur.Sperm ve yumurtanın döllenmesi sonucu zigot oluşur.Normal bir bölünmede kromozom sayısı 46 olan kromozom sayısı bölünme sonucunda 23’e düşer.Yumurta hücrelerindeki kromozom sayısının24’ e 22 olması olması buradaki mayoz bölünmede kromozomlarda ayrılmama gerçekleştiğini gösterir.
...Tohum taslağını meyve yapraklarının üst yüzünde bulunduran bitki açık tohumlu bitkilerdir.
...Süngerlerde üreme organı vücutta belirli bir yerde değildir.Vücudun farklı bölgelerinde gamet oluşturulabilir.Diğer canlıların üreme organları vücutlarının belirli yerlerindedir.
...Bal arılarının üremesinde partenogenez gerçekleşir.Bu olayda kraliçe arının mayoz sonucu ürettiği yumurtalar döllenme olmaksızın erkek arıları oluşturur.Erkek arılar n kromozomludur ve mitoz bölünmeyle n kromozomlu spermleri oluştururlar.Yumurtalar spermlerle döllendiğinde dişi bireyler oluşur.Dişilerden arı sütüyle beslenen kraliçe olurken,diğerleri kısır işçi arıları oluşturur.
...Plasentalı memeli bir hayvanın embriyonal gelişimi sırasında solungaç yarıklarının görülmesi evrimsel gelişimi göstermektedir.Bu özellik atalarıyla benzerlik gösterir.
...Kapalı tohumlu bitkilerde mayoz bölünme sonucunda mikrosporlar oluşur,mikrosporlardan generatif ve polen tüpü çekirdekleri oluşur.Generatif çekirdek mitoz geçirerek sperm çekirdeklerini oluşturur.Sperm çekirdeklerinin polar çekirdeklerle döllenmesi sonucunda triploit çekirdek,yumurtayla döllenmesi sonucu zigot oluşur.
...Erkek ürogenital sisteminde vasdeferans,üreter,seminifer tüpçükler ve henle kulpu bulunurken fallopi tüpü bulunmaz.
...Dış döllenme yapan canlılarda yumurta ve spermin döllenme şansı düşüktür.Bu durumu önlemek için çok sayıda gamet oluşturulur.
...Çimlenmekte olan bir tohum kendi yaprağını oluşturup fotosentez yapmaya başlayana kadar çeneklerde depolanmış besini kullanır.
...Çimlenmenin başlangıcında tohum,çeneklerde depoladığı besini enerji elde etmek için kullanmıştır.Bu sürede fotosentez yapmadığı için besin miktarı azalmıştır.Fotosentez yapınca bitkinin ağırlığı artar.
...Arılarda yumurta oluşumundan sonra erkek arılar döllenme olmaksızın oluştuklarından özellik ister baskın ister çekinik olsun ortaya çıkar.
İşçi ve kraliçe arılar diploit olduklarından özellik ortaya çıkmayabilir.
...Amniyon kesesi ve sıvısı balık ve kurbağalarda oluşmaz.Bu görevi su üstlenmiştir.Yumurta kabuğu karasal,dış gelişme yapan canlılarda gözlenir.Plasenta ise sadece plasentalı memelilerde bulunur.Balıklarda ise besin sağlayan vitellus kesesi ve zigot bulunur.
...Menstruasyon döngüsünde korpus luteum östrojen ve progesteron salgılayarak uterusun yapısını korur.Korpus luteumun bozulmasıyla progesteron ve östrojen miktarı azalır buna bağlı olarak uterusun iç çeperindeki kalınlaşma parçalanır.
...Spemann’ın yaptığı deneyler sonucunda ektodermden sinir sistemi gelişmesi için üst mezoderm tarafından etkilenmesi gerektiği kanıtlanmıştır.
...Omurgalı hayvanlardan balık ve kurbağada dış döllenme ve dış gelişme,sürüngen ve kuşlarda iç döllenmeve ve dış gelişme,plasentalı memelilerde ise iç döllenme ve iç gelişme vardır.Mayoz bölünme ve gametlerin olgunlaşması bütün omurgalılarda görülür.
...Kalıtsal varyasyonlar mayoz bölünmede,krossing-over ve homolog kromozomların bağımsız ayrılmaları sırasında ve döllenme sırasında gerçekleşir.
...Erkek ve gametlerin kendi içlerinde de fenotipler oluşturması ile zigotta homolog kromozomların farklı dağılımlarla bir araya gelmesi döllenmede,mayozda krossing-over olayı mayoz bölünmede gerçekleşir.
...LH miktarının enyüksek değere ulaşmasıyla dişide ovulasyon ve korpus luteum oluşumu gerçekleşirken,erkekte leyding hücrelerinden testesteron salgısı artar.
...Embriyonik indüksiyon embriyoda tabakaların birbirini etkileyerek farklılaşmaya neden olmasıdır.
...İşaretli azotu köküyle alan bitki azotu odun borularına iletir.Buradan azot yapraklara taşınır ve aminoasit ,vitamin gibi moleküllerin sentezinde kullanılır.Son olarak soymuk borularıyla meyveye aktarılır.
...Gözün gelişimi esnasında önce baş ektodermi sayesinde optik çıkıntı ve bu yapı dış ektoderme temas ettiğinde ise mercek oluşur.
...Çiçekli bitkilerde embriyo yumurtalıkta,tohum içerisinde gelişir.
...Kalıtsal varyasyonların az olduğu durumlar eşeysiz üreme ve kendi kendini döllemedir.Farklı gen dağılımlarının bir araya gelmesi varyasyonu artırır.
...Kuş ve sürüngenlerde allantoyis kesesi artıkların toplandığı ve depolandığı kısımdır.Vitellus embriyoya besin sağlarken,koryon gaz alışverişini amniyon kesesi ise embriyonun korunmasını ve kaygan bir ortam oluşturup ısı değişimini sağlar.
...Hipotalamus salgıladığı düzenleyici faktörle hipofizin çalışmasını kontrol eder.Hipofiz ise salgıladığı hormonlarla ovaryumu kontrol eder.Plasenta sadece hamilelik durumunda hormon salgılar.
...Kuşlarda yumurta kabuğu,vitellus ve allantoyis döllenme olsa da olmasa da oluşan yapılardır.Ancak gaz alışverişini sağlayan koryon ve koruyucu örtü amniyon sıvısı döllenme gerçekleşirse oluşur.
...Eşeysiz üreme, enine kalınlaşma ve boyuna büyüme doğrudan meristem doku tarafından gerçekleşir.Eşeyli üremede üreme organlarında yumurta ve polen oluşumu gerçekleşir.
...Endospermde besin depolanır.Depolanan besinin çeşidi tohumun dayanıklılığıyla ilgilidir.Su çimlenme sırasında dış ortamdan alındığı için suyun endospermde bulunması zorunlu değildir.
...Embriyoda bulunan amniyon zarı ve sıvısı balık ve kurbağalarda bulunmaz.Diğer bütün omurgalılarda ortaktır.Allantoyis kesesi kuş ve sürüngenlerde gelişmiş,diğer omurgalılarda körelmiştir.Bütün omurgalılarda vitellus bulunmasına rağmen gelişimini anne rahminde tamamlayan plasentalı memelilerde vitellus bulunmaz.
...Kertenkelenin kopan kuyruğunu yenilemesi ve deniz yıldızının kopan kolunu yenilemesi birer onarımdır.Planaryada vücudun arka kısmından kopan bir parçadan yeni bir planaryanın gelişmesi ve ayrılmış kemik kırıklarından kemik bütünlüğünün yeniden oluşması çoğalmaya dayanır.
...Blastula evresinde henüz farklılaşma başlamadığından hücreler aynı özellikleri taşır ve tam bir embriyo oluşma yeteneğine sahiptir.Blastula evresinde her hücreden embriyo olacağı kesin değildir.Farklılaşmadan sonra hücreler embriyo oluşturamaz.Çekiredeği olmayan bir hücre bölünemez ve ölür.
...Gerçek meyve çiçeğin yumurtalık kısmından oluşur.
...Kromozom sayısı dölden döle değişmez.Mayoz bölünmede kromozom sayısı yarıya iner ve bu şekilde korunur.
...Embriyonun damarlarında annenin kanı dolaşmaz,yani anne kanı ile embriyonun kanı karışmaz.Çünkü embriyo annenin döl yatağında gelişirken plasenta oluşur.Anne ile embriyo arasındaki madde değişimi plasentada oluşturdukları damar ağında gerçekleşir.Bu damar ağında annenin kılcaldamarlarından bebeğe oksijen ve besin maddeleri geçerken embriyodan anneye artıklar ve CO2 GEÇER.Ama bu alışveriş sırasında annenin ve embriyonun kanı birbirine karışmaz.
...Yaşamlarınının bir kısmı haploit,bir kısmı diploit olarak yaşayan karayosunlarında üreme için sporofitten sporlar oluşurken mayoz bölünme görülür.Daha sonra bu sporlardan mitoz bölünmelerle gametofitler,erkek organ,dişi organ meydana gelir.Yine mitoz bölünmelerle sperm ve yumurta oluşur.
...Folikül uyarıcı hormon(FSH) yumurtalık ve testisleri uyarır.Dişilerde folikülün oluşumu ve gelişiminden,erkeklerde ise sperm oluşumundan sorumludur.
...Embriyonun gelişimi sırasında üç tabaka oluşur.Bu tabakalar dıştan içe doğru ektoderm,mezoderm ve endodermdir.Ektoderm sinir sistemi,duyu organları,üst deri,tırnak,kıl gibi yapıları oluşturur.Dolaşım,iskelet,boşaltım, kas gibi yapılar mezodermden oluşur.

...Çiçeklerin renkli ve kokulu olması,çok sayıda çiçek,çok sayıda bal özü,erkek ve dişi organların aynı çiçekte olması döllenmeyi arttıran adaptasyonlardır.Üreme açısından en önemli adaptasyon embriyoyu besleyecek tohumun oluşmasıdır.

Bu Blogda Ara

HER YAPRAK BİR BİLGİ

ÜREME-GELİŞME

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

KOMBİNASYON KURALLARI(ÖZELLİKLERİ)

İNSANA İLİŞKİN BAKIŞ AÇILARI VE SINIF YÖNETİMİ

Eğitimde Ahlak ve Etik ders notları