AHLAK VE ETİK TEMEL KAVRAMLAR
AHLAK? :Bir toplum içinde kişilerin uymak zorunda oldukları davranış biçimleri ve kuralları.
ETİK? : insan yaşamındaki değer,ilke,yargıları inceleyen felsefe disiplini.
HUY? : Mizaç,tabiat,temperament,Kişiliğin bir unsurudur,kalıtımla geçer ve yaşam boyunca çok az değişir.Örneğin çabuk kızmak bir huydur.
KARAKTER? : Başkalarınca değerlendirilen,yaşam boyunca çevrenin etkisiyle değişebilen özellikler.Karakterin oluşumunda ahlak ve toplum kuralları önemlidir.
KİŞİLİK? : Maske,persona,personality,diğer bireylerden ayırt edici tutarlı ve yapılaşmış manevi ve ruhsal niteliklerin bütünü.Bireysel farklılıkların bileşiminden oluşan bir bütünlük.
Kişilik huy ve karakterin bileşimidir çünkü huy genetiktir karakter ise sonradan oluşmuştur ve bunların bileşimi kişiliğimizi oluşturur.
Kişilik fiziksel ve ruhsal özelliklerimizi kapsar.
BENLİK? : Self-concept,bireyin kendini nasıl algıladığı ve kendini ne ölçüde gördüğüdür.Kişinin kendine verdiği değer ve benlik algısı kişinin davranışlarını,verdiği kararları etkiler.
Benlik toplumsal yaşantılar sonucu oluşur.Statü gereği oynanan roller benliği oluşturur.
ideal benlik ve benlik tasarımı sağlıklı bir insanda tutarlıdır.
Benlik algısı iki boyutludur,özel benlik algısı bizim kendimizi nasıl gördüğümüz,genel benlik algısı ise insanların bizi nasıl gördüğüne ilişkin düşüncelerimizdir.
Özel Benlik : Ben dürüst bir kişiyim
Genel Benlik: İnsanlar benim dürüst bir kişi olduğumu düşünür.
Kimlik ?: İdem,identias,identity,bireyin belirli bir kimse olmasını sağlayan şartlar bütünü.
Vicdan? :Moral Consciousness, Kişinin davranışlarını ahlaki bakımdan yargılama yetisidir,ahlaki bir bilinçtir. Kant'ın ödev etiğine göre vicdan eylemlerimiz ve ahlak bilincimiz tutarsızsa yaşadığımız acıdır. Din etiğine göre eylemlerimizi tanrı buyruguna göre yatgılayan içimizdeki sestir.İçimizdeki yargıçtır.
Nefis? : Nefis hakkında kitap yazan ilk filozof aristotalestir.
Nefisin iki manası vardır: yetkinlik (yani bilgi sahibi olma) ve fiilleşme (yani bilgiyi kullanma)
uyurken yetkinizdir ancak uyandığımızda fiilleştirebiliriz.
Muhyiddin İbnü'l Arabi' ye göre insanların ahlaklarının birbirinden farklı olmasının nedeni nefistir ve nefsin üç kuvveti vardır.Bunlar nefs-i şehvani (şehvet gücü), nefs-i gazabiye (öfke gücü) ve nefs-i natıkadır (düşünme gücü).
Nefs-i Şehvani (Şehvet Gücü) :Şehvani arzular manevi duyguları bastırır ve şehvetten başka bir şey düşünmez hale gelir. “Kâmil insanlardan, ilim adamlarından uzak kaçar, günah işleyenleri sever çirkin ve fahiş sözlerden hoşlanmaya başlar.”
İnsanın iffetli oluşu şehvet duygusunu kontrol etmesi ile alakadardır. O’nu kontrol altına alırsa iffetli olur. Eğer onu serbest bırakırsa şerli ve kötü ahlâk sahibi olur.
Nefs-i Gazabiye (Öfke Gücü): Bu duygu da insanla hayvanda ortaklaşa bulunur. Bu duygu terbiye edilmezse sahibini önce saldırganlaştırır daha sonra cinayete kadar götürür. Bu duygunun en bariz yansıması çok çabuk öfkelenmektir.Öfke sahibi insan intikam almayı sever. Öfke duygusu hâkim olan insanlar, başkalarını yenmey iseverler. Kendilerine düşmanlık eden kimselere acımaz, en ağır bir şekilde cezalandırmayı arzu ederler. Çoğu zaman duygularına hâkim olamayıp anlamsız ve kaba davranışlarda bulunabilirler. Bu duyguyu yenmenin en iyi yolu çabuk sinirlenmemek, kavgacı kişilerden ve kavga ortamlarından uzak durmak ve yaşanabilecek olumsuz sonuçları düşünerek hareket etmektir. “Eğer insan böyle davranmayı öğrenebilirse yumuşak huylu bir insan olur. Bu duygusunu kontrol altına almaz ise yırtıcı bir hayvandan farkı kalmaz.”
Nefs-i Natıkam (Düşünme Gücü): Bu kuvvet insanı hayvanlardan ayıran en önemli özelliktir. İnsan, bu yönüyle iyiyi kötüden ayırır; düşünür, bilinmeyenden bilinene doğru gider. İnsanı, Allah katında en yüce mertebeye ulaştıranda bu özelliğidir.İbnü’l Arabî’ye göre “Güzel şeylerin güzelliği ve çirkin şeylerin de çirkinliği bu güç sayesinde anlaşılır. İnsan bu gücünü iyi kullanabilir ise o zaman hem öfkesini hem de şehvetini kontrol etmiş olur.” İbnü’l Arabî’ye göre bu gücün kazandırdıkları ve kaybettirdikleri diğer iki güçten daha fazladır. Çünkü insan, her türlü fazileti ve rezaleti bu gücü sayesinde işlemektedir. “Eğer bu güç hayra yönlendirilirse o zaman her türlü fazilet ve erdem kendisini gösterir; yok eğer bu güç şerre yönlendirilirse o zaman da her türlü rezaleti işlemeye eğilimli bir hale gelir.”
ZEKA VE AKIL ARASINDAKİ FARK NEDİR?
Zeka gündelik çözümler üretebilirken,akıl çok katmanlı çözümler üretir.
Örneğin satrançta o anki durumu kurtarmak için hamle yaparsanız zekicedir,5 hamle sonrasını öngörerek, sistemlice hamle yaptığınızda akıllıcadır.
AKIL? : doğruyu,yanlışı ve iyiyi,kötüyü ayırt edebilme gücüdür(yeteneğidir).
Zeka verileri toplar,kararı akıl verir. Zeka motorsa akıl direksiyondur yani akıl zekayı kullanır.
İRADE? :Will,Bireyin yetenekleri içinde bir de iradesi vardır. İrade, belirli bir amaca yönelik bilinçli karar verme yeteneğidir. Bilinçli olan bütün tutum, davranış ve eylemlerde irade önemli rol oynar. İnsanın günlük yaşamında karşılaştığı sorunları çözmek, gerekli davranışları yapmak, uyum sağlamak için kullandığı en önemli güç, iradedir. İradeli bir davranış için, kişi önce bir tasarım evresinden geçer. Bundan sonra zihinde, bu tasarımın istenip istenmediği tartışılır. Davranışı oluşturacak bir karara varılır ve bu karar uygulanır. İrade, kişilik yapısına, duygulanım ve coşku durumuna, içinde yaşanılan çevre ve şartlara göre değişiklik gösterir.
DEĞER? : Value,bir şeyin arzu edilebilir veya edilemez olduğu hakkındaki inançtır.Arzu edilen, kişilerin hayatlarına kılavuzluk eden, önem dereceleri farklı, durum ötesi hedeflerdir. Değerleri sosyal ahlak kavramı içinde ele almaktadır. Değerlerin ahlaki davranış bağlamında yapılan bir tanımda ise değer; bir kimsenin çeşitli insanları, insanlara ait nitelikleri, istek ve niyetleri, davranışları değerlendirirken başvurduğu bir ölçüt olarak vurgulanmaktadır .
ERDEM? : virtue,tugend. Ahlakın övdüğü niteliklerin genel adıdır.Platon(Eflatun)'a göre mutlu olmak için dört erdem (fazilet) gereklidir: kendine hakim olma,cesaret,bilgelik ve adalet.
Meziyet bir erdemdir ancak ahlaki erdem değildir.
Konfiçyüs ahlak öğretisinin temelini "insan sevgisi" olarak nitelediği insalık erdemi üzerine kurmuştur.Ona göre erdem;nefsin istek ve arzularını kontrol etmek,iyiile doğru olana bağlılık,töreye muhalif hiçbir şeye bakmamak, hiçbir şeyi duymamak,söylememek ve yapmamaktır.
SONUÇ (CONCLUSİON):
Ahlak felsefesini ciddi ve kapsamlı olarak ele alan ilk kişi sokratestir. Sokrates kendini bil demiştir islamda bu kendini bilen,rabbini bilir olarak formülleşmiştir.
Razi'ye göre mutluluğa giden yol her zaman akıl,bilgi ve güçlü bir iradeden geçer.
Aklını ve iradesini kullanarak doğuştan gelen hayvani duygularını yenen ve tam ahlaki bir hayat yaşan tek insan tipi vardır, o da erdemli filozoftur.
Ahlaki davranışlar doğuştan değildir,sonradan öğrenilmiştir.Ahlakı yetişkin bireylerden veya yaşantılarımızdan öğreniriz bu da ahlakın,eğitimin konusu olduğunun göstergesidir.
Yorumlar
Yorum Gönder